28 mavzu: buxgalteriya hisobini konsepsiyasi va tamoyillari

Muammoli vaziyat: 
Birinchi operatsiya: 
SHartnoma asosida moddiy qiymatliklar olindi. 

 
“A”materialdan 5000 kg berildi, har bir kilosi 220 sumdan 
  umumiy hisobda 1.100000 cumlik 

 
 “B”materialdan 3000 kg, xar bir kilosi 150 sumdan 
     umumiy hisobda 450.000 sumlik.  
 
 
 ____________________ 
     
jami:1.550.000 sum. 

 
materiallar temir yul transportida yetkazib kelgan 
 va bu xarajatlar ta’minotchi tomonidan to’langan - 800.000sum  
 ______________________ 
    
hammasi  2.350.000 
 
bajariladi.  Buxgalteriya  hisobi  aynan  shu  muamalalarni  hisobga  olish  bilan 
shug’ullanadi.  
Davriy 
aylanishning 
ta’minotot  jarayoni  bosqichi 
buxgalteriya hisobi oldiga quyidagi vazifalarni qo’yadi: 
 
- belgilangan davrdagi ta’minot xajmini aniqlash . 
 
-  sotib  olingan  va  yetkazib  kelingan  ishlab  chiqarish  zaxiralarining 
haqiqiy tannarxini aniqlash. 
 
SHunday  qilib,  ta’minot  jarayoni  ishlab  chiqarish  jarayonini  normal 
olib borish uchun shart-sharoit yaratib beradi . 
 
Ta’minot  jarayonida  yuz  beradigan  xo’jalik  muamalalari  moddiy 
boyliklarni  sotib  olishda  ta’minotchilar  bilan  tuziladigan  shartnomalar 
asosida amalga oshiriladi .  
 
SHartnomalarda  xo’jalik  sub’ekti  uchun  zarur  moddiy  qiymatlik 
larning  nomi,  miqdori,  bahosi,  sifati,    yetkazib  kelish  shartlari  ko’rsatilgan 
bo’ladi. 
 
Xom ashyo va materiallar, yoqilg’i, ehtiyot qismlar, kam baholi va tez  
ishdan  chiqadigan  buyumlar    hamda  boshqa  mehnat  buyumlarining  haqiqiy 
tannarxi  mol  yetkazib  beruvchilarning  schyot  fakturasida  ko’rsatilgan 
qiymati  ,  ta’minot  tashkilotlariga  to’langan  ustamalar  ,  transportga  yuklash,  
tushirish xarajatlari  , tashib  keltirish uchun  transport tashkilotlariga qilingan 
to’lovlar , mehnat buyumlarini tayyorlash bilan bog’liq sarf xarjatlari , ularni 
yetkazib olishdagi tabiiy kamayish va boshqa xarajatlardan tashkil topadi . 
 
yuqoridagi  to’lovlar,  xarajatlar  va  boshqa  holatlarni  hisobga    olish 
uchun buxgalteriya hisobi tizimini ishlab chiqarish zaxiralarini hisobga olish 
schyotlaridan foydalaniladi : 
 
 “Materiallar  “,  “  Yoqilg’i  “  ,  “Ehtiyot  qismlar  “  va  boshqalar  shular 
jumlasidandir. 
 
Moddiy qiymatliklarning kelib  tushishi ikki xil bahoda aks ettiriladi:: 
haqiqiy  tannarxda  va  ulgurchi  baholarda.    Buning  uchun  schyotning  debet 
tomonida ikkita ustun ochilib, ularning birida materiallarni sotib olish bahosi,  
ularni  yetkazib  kelish,  tayyorlash  xarajatlarini  aks  ettirish  uchun,  ikkinchisi 
materiallarning faqat sotib olingan bahosidagi yozuvlar uchun foydalaniladi. 
Ta’minot jarayonining hisobini  quyidagi chizmada ko’rish mumkin.` 
 

---

 
53 
 
”Hisob -kitob                    “Mol yetkazib beruvchi                “Materiallar”  
         schyoti”                                                va  pudratchilar    bilan                      yoqilg’i  va 
boshqalar 
                                         hisob - kitoblar 
Dt                    Kt            Dt                     Kt             Dt                      Kt 
Qoldiq                                                   Qoldiq   
             Qoldiq 
                              3 
 
 
 
 
 1 
 
 
 
 
 
 
 
 
2 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Izox: 
1-moddiy qiymatliklarni sotib olish bahosi . 
2-materiallarni sotib olish va tayyorlash xarajatlari. 
3-sotib  olingan  materiallar  uchun  ta’minotchilarga  shuningdek  transport 
tashkilotiga mehnat buyumlarini tashib keltirish xarajatlari uchun to’lovlar. 
 
Ta’minot  bilan  bog’liq  operatsiyalarni  hisobga  olish  uchun  misollar 
keltiramiz. 
 
Moddiy qiymatliklarning kelib tushishini aktiv schyot hisoblangan. 10 
“Materiallar” schyotining debet tomoniga yozish zarur.  
   SHuningdek,  u  yerga  moddiy  qiymatlarni  yetkazib  kelish  xarajatlari 
qiymati  yoziladi.  Bir  vaqtning  o’zida  ushbu  operatsiya  summasi  60  “Mol 
yetkazib beruvchilar va pudratchilar bilan hisob - kitoblar” passiv schyotning 
kreditga  yoziladi,  chunki  bu  xolata  xaridor  xo’jalik  sub’ektining 
ta’mnotchilar oldidagi qarzi ko’payadi. 
 
Birinchi  operatsiya  yuzasidan  quyidagicha  buxgalteriya  yozuvini 
ko’rsatish maqsadga muvofiqdir: