27-мавзу. Жаҳон бозори. Халқаро валюта ва кредит муносабатлари

27-мавзу. Жаҳон бозори. Халқаро валюта ва кредит муносабатлари

1.Халқаро савдо тўғрисидаги турли хил назариялар. Мутлақ устунлик ва қиёсий устунлик назариялари.

2.Халқаро савдонинг мазмуни. Экспорт ва импорт, улар ўртасидаги нисбатнинг ўзгариши.

3.Тўлов баланси ва унинг таркиби. Ташқи савдо баланси.

4.Халқаро валюта-кредит муносабатлари. Миллий ва халқаро валюта тизими.

5.Валюта-молия соҳасидаги давлатлараро ташкилотлар фаолиятинингривожланиши.

Javoblar:

1.Xalqaro savdo haqida turli xil nazariyalar mavjud hisoblanadi.

Mutloq ustunlik nazariyasi bu milliy andozadan jahon andozasiga otiah va iqtini intagriyalashuvi hisoblanadi.Bu nazaryada malum bir davlatning bir mahsulot turi boyicha ishlab chiqarishda ixtisoslashuvi va bozordagi katta ahamiyati rol oʻynaydi.Mahsulot tannarxi past va sifati yuqori boladi

Qoyosiy ustunlik nazariyasi mahsulot umumiy hajmining mamlakat harajatlaridagi ustunligi bolgan mahsulotlar ishlab chiqarishini ixtisoslashuvi dagi ustunliklar nazarga tutuladi.

2. Xalqaro savdo — bu turli davlat-milliy xoʻjaliklari oʻrtasidagi tovar va xizmatlarning ayirboshlash jarayonidir. Xalqaro savdo qadimdan mavjud boʻlsada, faqat XIX asrga kelib, yaʼni deyarli barcha rivojlangan mamlakatlar xalqaro savdo aloqalarida ishtirok eta boshlashi bilan jahon bozori shakliga kirdi. Xalqaro savdo tashqi savdo aylanmasi, eksport va import, savdo balansi kabi koʻrsatkichlar bilan tavsiflanadi.
Eksport bu-malum mahsulot bir mamlakat hududidan boshqa davlatlar ga sotish hisoblanadi.Misol uchun GM UZBEKISTAN oz mashinalarini Rossiya ga sotishi bu eksport hisoblanadi
Import bu -chet el tadbirkorlaridan mahsulot sotib olish va ularni mahalliy bozorga olib kirish hisoblanadi.BMW mashinalari bizga kirib kelishi bu bizda import hisoblanadi.

Eksport va import oʻrtasida nisbat bu mamlakat darajasini belgilab beradi.

3. Toʻlov balansi — bir mamlakatdan boshqa mamlakatlarga toʻlovlar koʻrinishidagi pul mablagʻlari harakatini aks ettiradigan jadval, roʻyxat. Toʻlov balansi muayyan muddat davomida mamlakat chet ellarga toʻlagan va xuddi shu davr mobaynida mamlakatga chet eldan tushgan toʻlovlar summalari nisbatini tavsiflaydi. Toʻlov turkumiga tashki qarz, uning foizi, chetdan olingan (import) tovarlar va xizmatlar haqi, xorij investitsiyalari, xorijda diplomatik ishlarni, iqtisodiy aloqalarni yuritish xarajatlari, fuqarolar va qoʻshma korxonalarning chet elga pul oʻtkazmalari va boshqa kiradi. Chetdan keladigan tushumlar boshqa davlatlar qaytargan qarzlar, ularning foizi, xorijdagi korxonalar va tashkilotlardan oʻtkazilgan foyda, eksport qilingan tovarlar va xizmatlar haqi, boshqa yurtlik fuqarolar, korxonalar, tashkilotlar, shuningdek, xalqaro yoki mintaqaviy tashkilotlar oʻtkazgan puldan iborat boʻladi. 
4. Xalqaro valyuta tizimi – xalqaro valyuta munosabatlarining davlatlararo bitimlarda huquqiy jihatdan mustahkamlangan Milliy va xalqaro valyuta tizimi unsurlari deyarli bir xil bo‘lib, ular faqat tashkil etilishi, amal qilishi va tartibga solinishi miqyoslari jihatidan farqlanadi.
Milliy valyuta tizimi– valyuta munosabatlarining milliy qonunchilik bilan belgilanadigan, mazkur mamlakatda tashkil qilinish shaklini ifodalaydi. 

Pulning jahon xo‘jaligida amal qilishi va turli xalqaro iqtisodiy aloqalarga (tashqi savdo, ishchi kuchi va kapital migratsiyasi, daromadlar, qarzlar va subsidiyalar oqimi, ilmiy-texnikaviy mahsulotlarni ayirboshlash, turizm va h.k.) xizmat qilishi bilan bog‘liq iqtisodiy munosabatlar xalqaro valyuta-kredit munosabatlari deb ataladi. Xalqaro valyuta-kredit munosabatlari pulning xalqaro to‘lov munosabatida amal qilish jarayonida vujudga keladi. 

5. Xalqaro valyuta munosabatlari o‘ta beqaror, noaniq va tez o‘zgaruvchi jarayon bo‘lib, uni har bir mamlakat hukumatlari bilan bir qatorda valyuta-moliya sohasidagi davlatlararo tashkilotlar ham tartibga solishga harakat qiladilar. Bunday tashkilotlar qatoriga Xalqaro valyuta fondi (XVF), Xalqaro taraqqiyot va tiklanish banki (XTTB), Iqtisodiy hamkorlik va rivojlanish tashkiloti (IHRT), Xalqaro rivojlanish assotsiatsiyasi (XRA) kabilarni kiritish mumkin.

Xalqaro valyuta fondi (XVF) o‘ziga a’zo mamlakatlarning valyuta kursi va to‘lov balanslarini tartibga soladi, ularning valyuta-moliyaviy muammolarini hal etish maqsadida kreditlar ajratadi, rivojlanayotgan mamlakatlarning ko‘p tomonlama to‘lovlari tizimini va tashqi qarzlarini nazorat qiladi.

Yevropa valyuta tizimi 1979 yilda Yevropa iqtisodiy hamjamiyatiga kiruvchi davlatlar tomonidan valyuta kurslarini barqarorlashtirish maqsadida tashkil etilib, bu davlatlar o‘rtasidagi to‘lov jarayonlarida amal qiluvchi Yevropa valyuta birligi EKYu muomalaga kiritildi.