26. Axborot tizimlarining turlari (avtomatlashtirilgan, avtomatlashgan, «elektron ofis»)

§ Fayl nomi;
§ diskdagi faylning o'lchami va arxivda;
§ diskdagi faylning joylashgan joyida;
§ faylning oxirgi modifikatsiyasining sana va vaqti;
Arxivning yaxlitligini tekshirish uchun ishlatiladigan fayl uchun tsiklik boshqaruv kodi;
§ siqish darajasi.
Har qanday arxiv o'zining siqish shkalasi bor. Siqish usullarini quyidagicha baholash ko'pincha topiladi:
§ siqishsiz (fayllarning odatdagi nusxasiga siqishni siqmasdan);
§ yuqori tezlik;
§ Tez (eng tezkor, ammo zich siqish bilan tavsiflanadi);
§ normal;
§ yaxshi;
§ Maksimal (Mumkin bo'lgan maksimal siqishni eng sekin siqish usuli).
Siqish darajasi:
ishlatilgan arxiv;
siqishni usullari;
manba fayli turi.
Siqish darajasi siqish koeffitsienti bilan tavsiflanadi:
caspred faylining hajmi V
V va - manba faylining ko'lami.
Turli xil fayllar turli xil usullarda siqilgan. Masalan, matn hujjatlarini siqish koeffitsienti grafikadan ancha yuqori.
Dasturlar fayllarni siqish uchun ishlatiladi.
Arxivlar Dasturlar (dasturiy kompleks) siqilgan fayllarni asl shaklda siqib, siqish va tiklash.
Fayllarni siqish jarayoni arxiv deb ataladi. Siqilgan fayllarni tiklash jarayoni - begona.
Zamonaviy arxivlar algoritmlar, ish tezligi, ish tezligi (Winzip 9.0, Wince 2.5, 7.30, WinRAR 3.70 ru) bilan ajralib turadi.
55. Grafik ma’lumotlar, ular bilan ishlash vositalari, ularning imkoniyatlari va asosiy xususiyatlari (Photoshop, Corel Draw, Power Point).

Kompyuterda chizilgan barcha tasvirlarni uchta katta guruhga bo'lish mumkin. Yassi (uchinchi koordinatani tashkil etmaydigan) tasvirlar yaratilgan Nasamperlangan, 2D-grafika, rastr vektor grafikasini butun guruhgacha ko'rish mumkin. Potim 3D grafika va animatsiya grafikasi.

Tasvirning parchalari maxsus vositalar - grafik muharrirlar yordamida, ularning xususiyatlarini tuzatmasdan fayllar formatlarini ko'rib chiqish orqali yaratiladi. Nasampered, grafik fayl nima? Ushbu grafik muharrirda yirtqich tarzda tasvir va saqlash (yozish) usullari haqidagi ma'lumotlar tizimi qabul qilingan. Bunday ma'lumotlar tizimi umumiy xarakterdagi ma'lumotlarni (tasvirni boshqa binoga topshirish, kengaytirish, kengaytirish, binolarni taqsimlash, do'st uchun printer turi, ma'lumotlarni bo'rttirma bosqichlari va usuli) va noyob bo'lgan ma'lumotlarni o'z ichiga olishi mumkin. Bunday ma'lumotlar tasvirni tahrirlash bosqichida yaratiladi va tahrirlash soati ostida pastroq kotirovka uchun tan olinadi. Masalan, CorelDraw fayllarida egri chiziqlar, Photoshop fayllari - sharlar, kanallar va boshqalar haqida ma'lumotlar mavjud. Teri grafik muharriri qo'shiq shaklida kodlangan, burundagi yozuv (saqlash) soati uchun ma'lumotni tartibga soladi. Shunday qilib, grafik fayl formatiga ko'ra, siz tasvir haqidagi ma'lumotlarning umumiyligini va uni faylga yozish usulini tushunishingiz kerak. Bir burilish bilan bu grafik formatlarni ikki guruhga bo'lish mumkin. Global tan olish formati faqat tasvirni saqlash, uzatish yoki ko'rib chiqish (gif, tiff, jpeg va boshqalar) va tasvirni tahrirlashda oraliq natijalarni saqlash uchun tan olingan maxsus formatlar uchun ishlatiladigan rasmning o'zi uchun olib tashlanishi kerak (cdr). , cpt, psd, ai va in.).
56. Grafik muxarrirlar va ularning turlari, vazifalari, oynalari, asosiy buyruqlari.
Hozirgi paytda turli kompaniyalar tomonidan ko’plab bunday vositalar ishlab chiqilgan bo’lib, ularni vazifalariga ko’ra quyidagi guruhlarga bo’lish mumkin: Grafik muharrirlar Rastrli grafika dasturlari Uch o’lchovli grafika dasturlari Vektorli grafika dasturlari Grafik fayllarni ko’rish dasturlari

Rastrli grafik muharrirlar – tasvirlarni rangi hamda yorqinligi turlicha bo’lgan nuqtalar yordamida hosil qiladi. Bunday vositalarga Paint, Painter, Adobe Photoshop, Paint. Shop Pro, Gimp, Photo Editor, Photo Corrector, Retouch kabi dasturlarni kiritish mumkin. Ularni ham, vazifalari va ishlash uslublariga ko’ra uchta guruhga ajratish mumkin: - tasvirlarni turli mo’yqalam hamda qalamlar yordamida hosil qiluvchi dasturlar (Paint, Painter, Paint. Shop Pro); - raqamli fotosuratlarga ishlov beruvchi dasturlar (Photo Editor, Photo Corrector, Retouch); - universal dasturlar (Adobe Photoshop, Gimp).

Vektorli grafik muharrirlar – tasvirlarni turli egri va to’g’ri chiziqlar, kesmalar, geometrik shakllar, standart funksiyalar yordamida chiziluvchi grafiklar yordamida hosil qiladi. Corel Draw, Adobe Illustrator, Freehand va Inkscape kabi dasturiy vositalar har qanday murakkablikdagi grafik ma’lumotlarni yaratishi mumkin. Bunday muharrirlar asosan, turli emblemalarni, mahsulot belgilarini, reklamalarni hrsil qilishda, kitob va jurnallarni bezashda keng qo’llanilmoqda.

Uch o’lchovli grafika vositalari – keyingi yillarda ishlab chiqarilayotgan qudratli grafik vositalardan bo’lib, uch o’lchovdi monitorlarda nrafik ma’lumotlarni tashkil qilishga mo’ljallangan. Bunday vositalarning hozirda eng keng tarqalgani 3 D Studio Max vektorli grafik vositasilir. Bunday muharrirlar asosan, me’morchilikda, naqqoshlikda hamda bezash (dekorasiya) ishlarida qo’llanilmoqda.

Grafik fayllarni ko’rish vositalari – nafaqat grafik fayllarni, balki boshqa turdagi fayllarni ham (matnli, multimediali) foydalanuvchi talab qilgan ko’rinishda ekranga chiqarishga xizmat qiluvchi dasturiy vositalardir. To’g’ri, Windows operasion tizimi ham shunday amallarni bajarish imkoniyatiga ega. Lekin u, birinchidan bunday amallarni talab darajasida bajara olmaydi, ikkinchidan esa, har qanday formatdagi grafik ma’lumotlarni ham ekranga chiqara olmaydi. Shuning uchun ham, keyingi yillarda grafik fayllarni ko’zdan kechirishga hamda ular ustida turli amallarni bajarishga mo’ljallangan samarali dasturiy vositalar ishlab chiqarilgan. Ularning ichida eng ko’p tarqalganlari ACD See va Irfan Wiew vositalaridir.
58. INTERNETning Videotekst xizmati, ularning turlari, vazifalari va imkoniyatlari.
Internet (lotincha: inter – aro va net – tarmoq) – standart internet protokoli (IP) orqali maʼlumot almashuvchi kompyuter tarmoqlarining butunjahon va omma uchun ochiq toʻplamidir. Bu maʼlumotlarning asosiy tashuvchi protokoli TCP/IP dir. TCP/IP oʻzaro bogʻliq protokollar yigʻindisi boʻlib, internetda maʼlumot tarqalishida asosiy oʻrin egallaydi. Internet tarmogʻini minglab akademik, davlat, tijorat va xonadon tarmoqlari tashkil etadi. Internet elektron pochta, chat hamda oʻzaro bogʻlangan sahifalar va boshqa Butunjahon oʻrgimchak toʻri servislaridan tashkil topadi.
Internet — katta (global) va kichik (lokal) kompyuter tarmoqlarini oʻzaro bogʻlovchi butunjahon kompyuter tizimi. Unda geografik oʻrni, zamon va makondan qatʼiy nazar, ayrim kompyuter va mayda tarmoqlar oʻzaro hamkorlikda global informatsiya infratuzilmasini tashkil etadi. Qaydnomalar tizimi bilan boshqariladigan barcha hosila tarmoqlar hamkorlikda isteʼmolchilarga ma'lumotni saqlash, eʼlon qilish, joʻnatish, qabul qilish, izlash va maʼlum boʻlgan barcha variantlar (matn, tovush, videotasvir, fotosurat, grafika, musiqa tarzida va b. koʻrinishlar) da axborot almashinishga imkon yaratadi.
59. Iqtisodiy kibernetika va uning sohalari va vazifalari (boshqarish, taxlil kilish, loyixalash).

Iqtisodiy kibеrnеtikaning asosiy vazifasi iqtisodiy ob’еktlarni boshqarishning avtomatlashtirilgan tizimlarini barpo etishdir. Bunday tizimlarni yaratish uchun boshqarishning amaldagi tizimlarini o‘rganish, ularning xususiyatlarini aniqlash, miqdor va sifat jihatidan tahlil qilish kеrak. Umuman boshqarish tizimi ayrim bloklar yoki bo‘limlardan tashkil topadi. Bular – maqsadni ifodalash, boshqarish dasturini tuzish, axborot to‘plash va qabul qilingan qarorlarni nazorat qilish bloklaridir. Boshqarish ob’еkti alohida blok sifatida ko‘rsatiladi.

Axborot boshqarish ob’еkti blokidan axborot to‘plash blokiga, nazorat qilish blokiga, boshqariluvchi tizimga o‘tib, so‘ngra boshqarish ob’еktiga yana qaytib kеladi.
Binobarin, boshqariluvchi tizimning har bir bloki ayrim iqtisodiy fanlar prеdmеtini tashkil qiladi. Masalan, maqsadni ifodalash bloki rivojlangan ijtimoiy tizmning asosiy iqtisodiy qonuni mazmuni bilan bеlgilanadi, boshqarish dasturi shu qonun asosida tuziladi. Nazorat qilish blokining vazifasini buxgaltеriya hisobi, iqtisodiy statistika fanlari bеlgilab bеradi. Yuqorida tilga olingan fanlardan farqli o‘laroq, iqtisodiy kibеrnеtika boshqarish tizimiga har tomonlama yondashishi mumkin. Iqtisodiy kibеrnеtika boshqarishning ayrim bloklarini emas, balki butun tizimni yaxlit tarzda o‘rganadi, ijtimoiy ishlab chiqarishni murakkab axborotlar komplеksi tarzida kuzatadi.
Ko‘rinib turibdiki, iqtisodiy kibеrnеtikaning prеdmеti murakkab iqtisodiy tizimlardagi jarayonlarini boshqarishdan va uning qonuniyatlarini aniqlashdan iborat ekan. Iqtisodiy kibеrnеtika prеdmеti axborot ta’minotini, moddiy ishlab chiqarishni modеllar yordamida ifodalash va tasvirlash masalalarini, tizimning tashqi muhit bilan aloqasini, axborot oqimlarining paydo bo‘lish qonuniyatlarini aniqlashni o‘z ichiga oladi.
Axborot oqimlarini o‘rganish ko‘pgina hisoblash ishlariga taalluqli amaliy masalalarni yechishdan iboratdir. Rivojlantirishning o‘zaro bog‘liq ko‘rsatkichlari tizimini ishlab chiqish, kеraksiz axborot oqimlarini kamaytirish, axborotni avtomatik tarzda uzatish vositalarining tеxnik talablarini ishlab chiqish, hisoblash tеxnikasiga bo‘lgan ehtiyojni, boshqarish xodimlarining sonini aniqlash ham shunday amaliy masalalar qatoriga kiradi.
Iqtisodiy kibеrnеtika prеdmеtining muhim qismlaridan biri – boshqarish tizimlarini tahlil qilish, sintеzlash hamda ular moddiy ko‘rinishlari, ta’sir etish shartlari va amal qilish qonunlarining bеlgilar bo‘yicha tasnifini topishdir.
Iqtisodiy ob’еktni boshqarish dеganda uni tahlil qilish va sintеzlash, boshqarish tizimlarining bosqichlari kiradi, tashqi va ichki axborot manbalarini aniqlash, axborotni o‘zgartirish algoritmlarini tuzish, qarorlar qabul qilish uslubiyatini bеlgilash, iqtisodiy-matеmatik modеllar yaratish, boshqarishning sifat mеzonlarini aniqlash tushuniladi. Iqtisodiy tizimni tahlil qilish dasturida boshqariluvchi ob’еktning statik va dinamik ta’riflarini bеrish va boshqarish tizimlaridagi o‘tish jarayonlariga o‘rganishga katta o‘rin ajratiladi. Odatda, o‘tish jarayoni sodir bo‘lishi uchun boshqariluvchi ob’еktning haqiqiy holati bеrilgan holatidan farq qilishi lozim.
60. Jahon kommunikatsiya vositalarining roli (kompyuter tarmoqlari, INTERNET, WWW).
Mamlakat media imijini yaratish va takomillashtirish, tashqi media targ‘ibot asoslarini shakllantirish, bu borada an’anaviy bosma nashrlar qatorida audiovizual raqamli kanallar, OAV sifatida davlat ro‘yxatidan o‘tayotgan veb-saytlar faoliyatini tadqiq etish, shakllantirish tamoyillari va istiqboli bilan bog‘liq muammolarni o‘rganish va tegishli yechimlarni topish alohida ahamiyatga molikdir.
Shu bilan birga kishilik tsivilizatsiyasining bugungi bosqichidan mustahkam o‘rin olgan ijtimoiy tarmoqlar fenomeni, ularning kuch-qudrati va mavjud imkoniyatlarini e’tirof etgan holda, ushbu kommunikatsiya vositalaridan maqsadli foydalanish, ularni to‘g‘ri yo‘naltirish ishiga jiddiy e’tibor qaratish zarurati bor.
Zamonaviy kommunikatsiya vositalari jadal ommalashuvi natijasida jahon media maydoni sahnasida katta mavqega ega bo‘lib bormoqda. Shunday ommaviy muloqot vositalaridan biri — ijtimoiy tarmoqlardir.
61. Jamiyat taraqqiyotida axborotlashtirish va kompyuterlashtirishning roli (informatika, axborot texnologiyalari, rivojlanish tarixi, ixtiro va kashfiyotlar).
Bugungi kunda axborot texnologiyalari sohasi respublikamizning rivojlanishida muhim o‘rin tutib kelmoqda. O‘tgan yillar mobaynida O‘zbekiston Respublikasi hukumati tomonidan yurtimizda axborot texnologiyalarini keng joriy qilish va rivojlantirish borasida olib borgan siyosati hozirgi kunga kelib o‘z natijalarini ko‘rsatmoqda.
2019 yilda axborot-kommunikatsiya texnologiyalari sohasining asosiy ko‘rsatqichlari
Iqtisodiy raqamlarga nazar tashlanadigan bo‘lsak, o‘tgan yildagi natijalarni ijobiy deb baholasa bo‘ladi. AKT sohasida ko‘rsatilgan jami xizmatlar hajmi 10,6 trillion so‘mgacha yetib, 104% o‘sishini ko‘rsatdi. Aloqa va axborotlashtirish xizmatlari esa 176 million dollargacha, ya’ni 130 foizgacha o‘sdi.

Yana bir muhim ko’rsatqichlar:

• Kompyuter va dasturlash xizmatlari hajmi 2019 yil natijalari bo‘yicha 119 foizgacha o‘sdi va 1,078 milliard so‘mni tashkil etdi (rejada — 920 million so‘m);
• Dasturiy mahsulotlar va xizmatlar eksporti hajmi 15,8 million dollargacha oshdi va 158 foiz o‘sish dinamikasini ko‘rsatdi (rejada — 10 million dollar);
• Axborot va aloqa sohasida ish haqi o‘sish dinamikasi ham 119 foizni ko‘rsatdi. Hozirgi kunda mazkur sohada o‘rtacha maosh 4 million so‘mni tashkil etadi (umumrespublika bo‘yicha ish haqi — 2,3 million so‘m);
• AKT sohasida xorijiy kapital ishtirokidagi korxonalar soni yildan-yilga oshib boryapti: 2019 yil natijalari bo‘yicha ularning soni 269 ni tashkil etdi va 73 taga ko‘paydi.
2019 yilda Investitsiya dasturiga kiritilgan loyihalar bo‘yicha Vazirlik tomonidan jami 9 ta loyiha 177,5 million dollarga teng hajmida amalga oshirilib, 102 foiz o‘sish ko‘rsatqichni ko‘rsatdi (rejada — 174,02 million dollarga teng loyihalar qiymati). Jumladan:
• To‘g‘ridan-to‘g‘ri xorijiy investitsiya asosida — 97,14 million dollarga teng loyihalar (rejada — 94,5 million dollarga teng, o‘sish dinamikasi — 103 foiz);
• Hukumat kafolati ostida xorijiy kreditlar — 53,38 million dollarga teng loyihalar (rejada — 43,56 million dollarga teng, o‘sish dinamikasi — 123 foiz);
• Korxonalarning o‘z mablag‘lari — 26,93 million dollarga teng loyihalar (rejada — 35,96 million dollarga teng, bajarish ko‘rsatqichi — 75 foizni tashkil etdi).

2019 yilda AKT sohasida yana bir qator muhim yơnalishlar bơyicha ishlar amalga oshirildi.

Internet tarmog‘ining milliy segmenti “UZ” domenida ro‘yxatdan ơtgan veb-saytlarni tashkil etish orqali iste'molchilarga qulay xizmatlar ko‘rsatish, yoshlarning onlayn tarzda bilim olishlari va aholiga elektron savdo tizimlari orqali xizmatlar ko‘rsatish yơlga qo‘yildi.
Onlayn-to‘lov tizimidagi ishlar ham yahshi ko‘rsatqichlar bilan yakunlandi, ya‘ni 2019 yilda onlayn-to‘lov tizimlari orqali 299,3 million tranzaktsiyalar amalga oshirildi va jami 6,5 trillion o to‘lov so‘mni tashkil etdi.

Aholi va tadbirkorlik sub’ektlarining davlat organlari bilan kontaktsiz aloqa shakllarini yanada rivojlantirish maqsadida Yagona interaktiv davlat xizmatlari portalining yangi versiyasi ishlab chiqildi. Bugungi kunda Yagona portal orqali 176 ta elektron davlat xizmati taqdim etilmoqda, ushbu xizmatlardan foydalanish uchun 15,1 mln. ta ariza-buyurtma kelib tushgan, bu davlat organlari bilan o‘zaro aloqada aholining vaqt va moliyaviy xarajatlarini kamaytirishga yordam berdi.

Yagona interaktiv davlat xizmatlari portali tizimi orqali hozirgi davrda aholiga 176 ta davlat xizmatlari ko‘rsatiladi. 2019 yil yakunlari bo‘yicha 15,1 milliona ta ariza-buyurtma bilan ish olib borildi.
Yagona idoralararo ijro intizomi tizimi bo‘yicha hozirgi vaqtda tizimga 4,4 mingdan ortiq davlat organlari va tashkilotlar, 30 mingdan ortiq foydalanuvchilar ulandi.
62. Jamiyat taraqqiyotida informatsiyalashtirish va kompyuterlashtirishning roli.
lmiy informatsiyani olish va undan foydalanish sohalari hamda vazifasiga kura, u turli xillarga boʻlinadi. Mas, sohalar boʻyicha — biologik, siyosiy, iqtisodiy, texnikaviy, kimyoviy, tibbiy va boshqa, vazifasiga koʻra — ommaviy, maxsus informatsiya va h. k. Ilmiy informatsiyaning toʻgʻriligi, yangiligi va foydaliligi mezonlarini ishlab chiqish Informatika vazifasiga kirmaydi. Informatika kibernetika, kutubxonashunoslik, lingvistika, matematik mantiq va boshqa fanlar bilan uzviy bogʻliq. U ilmiy maʼlumotlarni yigʻish, ishlab chiqish (oʻrganish), saqlash, izlash va tarqatish jarayonlari majmuini oʻz ichiga oladi. Informatika termini 20-asrning 60-yillarida ishlatila boshlangan. Bu davrda koʻpchilik tadqiqotlar axborotlarni qidirish muammolari bilan uzviy bogʻliq boʻlgan. Ayni shu davrda axborotlarni qidirish tizimi va usullari yaratildi. Informatika yuzaga kelishi va rivojlanishida hisoblash texnikasi va boshqa texnik vositalarning oʻrni beqiyos, chunki axborotlar bevosita hisoblash texnikasi yordamida qayta ishlanadi.
63. Jamiyatni axborotlashtirish va kompyuterlashtirish muammolari (ma’lumotlar xajmi, turlari, kayta ishlash murakkabligi).
64 Qattiq disk

65. Qattiq diskni tanlash mezonlari

66. Qattiq disklarning maqsadi va tasnifi

Qattiq disk nima? Qattiq disk kompyuter yoki noutbukdagi fayllarni saqlash uchun asosiy qurilmadir. Strukturaviy ravishda, bu o'qish va yozish elementi - boshli aylanadigan magnit plastinka. Kompyuter ishqibozlarining jargonida "qattiq disk", "vint", "qattiq" deb nomlanadi. Qattiq disklarning ishlashining o'ziga xosligi shundaki, o'qish va bir vaqtning o'zida yozish boshi magnit plastinka bilan aloqa qilmaydi. Shu tufayli, shuningdek, boshqa bir qator dizayn xususiyatlari, qurilma uzoq vaqt davomida ishlaydi va ma'lumotlarni saqlashning eng ishonchli vositalaridan biri sifatida qaralishi mumkin. Qattiq disk - bu, qoida tariqasida, tizim fayllari joylashgan resurs, ya'ni OT, turli ilovalar, o'yinlar tuzilishida mavjud bo'lganlar. Dasturiy ta'minotni o'rnatish deyarli har doim qattiq disk resurslaridan foydalanishni o'z ichiga oladi. Ko'pgina zamonaviy kompyuter modellari bir nechta qattiq disklarni qo'llab-quvvatlaydi. Noutbuklarda ko'pincha faqat bitta qattiq disk joylashgan - mos keladigan qurilmalarning kichik o'lchamlari tufayli. Bundan tashqari, agar biz tur haqida gapiradigan bo'lsak (ularning xususiyatlarini biroz keyinroq ko'rib chiqamiz), unda ularning maksimal soni ko'pincha shaxsiy kompyuterda mos keladigan slotlarning mavjudligi, shuningdek, kompyuterning ishlash xususiyatlari bilan cheklanadi. Shunday qilib, qattiq disk kompyuterning eng muhim apparat komponentidir. Bizning vazifamiz shaxsiy kompyuter uchun mos qurilmani optimal tanlash mezonlarini aniqlashdir. Buni hal qilish uchun birinchi navbatda "qattiq disklar" tasnifini o'rganish foydali bo'ladi. Qattiq disklarning tasnifi Shunday qilib, kompyuter uskunalari bozorida zamonaviy qattiq disklar qanday navlarda ekanligini ko'rib chiqing. Qurilmalarning eng mashhur turlaridan biri 3,5 dyuymli shakl faktoriga mos keladigan kompyuterning qattiq diskidir. Bunday disklar 5400 yoki 7200 rpm aylanish tezligiga ega. Kompyuter bilan "qattiq disklar" aloqasi turli xil interfeyslar yordamida amalga oshiriladi. Eng keng tarqalgan IDE va SATA. Serverlar uchun moslashtirilgan qattiq disklar mavjud. Ularning o'lchamlari, qoida tariqasida, shaxsiy kompyuter bilan bir xil, ammo bunday qurilmalarning aylanish tezligi ancha yuqori - daqiqada taxminan 15 000 aylanish. Server qattiq disklari odatda SCSI orqali asosiy apparat komponentlariga ulanadi, lekin ketma-ket SATA yoki SAS qo'llab-quvvatlashi mumkin

66. Qattik disklarni testlash va natija olish
Diagnostik dasturlar, kompyuterni tekshirishga moljallangan. Uning yordamida, vaqtida bartaraf etilmagan muammolarni yechish mumkin
Lekin bu panatseya emas. diagnostik utilitni ishga tushirish uchun kompyuter disketadan yoki qattiq diskdan yuklanish lozim. Agarda, yoqib/o‘chirish tugmachani bosgandan so‘ng jimjidlik bo‘lsa siz (самостоятельно), shu kitob yordamida, nima bo‘lganini aniqlashingiz kerak.
Ba’zi bir diagnostik dasturlar DOS yoki Windows ish nusxasi mavjudligiga bog‘liq, boshqa dasturlar esa DOSdagi chegarali funksional analogi bilan birga etkizib beriladi yoki o‘rnatish jarayonida yuklanish disketani yaratadi.
Yana bitta manfiy tarafi shundaki, eng yetakshi (самой совершенной) diagnostik dasturga, diagnostik natijalarni interpretatsiya qiloladigan superkompyuter kerak. Bu superkompyuter- sizning miyangiz..
Diagnostik dasturlar qanchalik yaxshi bo‘lmasin, ulardan hech biri kompyuterning har bir komponentini sinalolmaydi. Antivirus dasturlarning faoliyat maydoniga tusholmaydigan muammolar quyida keltirilgan.
Elektr ta’minot blokining holati.
Bitta voqiyani keltiramiz. Diagnostik dastur har doyim o‘qish/yozishda hatolar mavjudligini ko‘rsatgandan so‘ng, tajribasiz mutahassiz 4 yoki 5 qattiq disklarni o‘zgartirdi. Yangi qattiq disk, o‘rnatilgandan so‘ng yaxshi ishlardi, lekin , bir kecha davomidagi tekshirish natijalari kamaymasdan oshib boraverar edi. Har gal tekshiruv natijalarini korgach va ularni taxlil kilgach mutaxasis bu qattiq disk ham yaroqsisli deb bilar edi. Va nihoyat kompyuterda bir necha qattiq disklar o‘zgartirilgandan so‘ng hatolarni kelib chiqishi aniqlandi. Muammo elektr ta’minot blokining sfatsizligida. Shuni aytib o‘tish kerakki zamonaviy tizim platalarda yuboriladigan kuchlanishni sinovdan o‘tkazish (testlash) vositalar mavjud.

Uskunalar ishidan kelib chiqgan Нерегулярные muammolar.

Aniq, masalan, kompyuterga o‘rnatilgan plata qizib ketgan hollarda aytib o‘tilgan muammolar kelib chiqadi. Bu muammolarni aniqlash uchun diagnostik dasturni uzoq vaqtga yuritib qo‘yish kerak bo‘ladi, masalan, bir kechaga.
67. Qattik disklar va ularning turlari (Hitachi, Sumsung, Wistern Digital, Segate)

amonaviy seriyalar qattiq disklar barcha ishlab chiqaruvchilarni ikkita toifaga bo'lish mumkin, ular ichki bufer hajmida (2 yoki 8 MB) farqlanadi. Narxlar ro'yxatini ko'rib chiqish shuni ko'rsatdiki, bir xil hajmdagi disklar narxidagi farq har xil o'lcham Moskvada bufer endi 3 dan 19 dollargacha va ishlab chiqaruvchi va sotuvchiga bog'liq. Ushbu maqolada biz ichki bufer hajmining qattiq disk ishlashiga ta'sirini ko'rsatishga harakat qilamiz.

Misol tariqasida Hitachi kompaniyasining Deskstar 7K250 oilasidan HDS722516VLAT20 va HDS722516VLAT80 qattiq disklari yordamida ishlashni taqqoslaymiz. Aniqroq qilib aytadigan bo'lsak, o'tgan yildan boshlab Hitachining yangi HGST bo'limi (Hitachi Global Storage Technologies) o'zining disk ishlab chiqarishi va IBM'dan olingan quvvatlarini birlashtirish natijasida shakllangan qattiq disklarni ishlab chiqarmoqda. Ikkala disk ham 160 Gb sig'imga ega va mexanik qismning dizayni bo'yicha bir-birini to'liq takrorlaydi. Sinovdan o'tgan disklar bir xil proshivka versiyasiga ega edi - V340A60A va faqat ichki bufer hajmida (mos ravishda 2 va 8 MB) farqlanadi.
Biz nazorat ostida ishlashni solishtirdik operatsion tizim Windows XP Professional.SP1 quyidagi konfiguratsiyaga ega kompyuterda:
Ana plata — MSI 875P Neo (MS-6758);
Protsessor - Intel Pentium 4 3,06 gigagertsli (533 FSB);
Xotira - 1 GB (2S512 MB Kingston PC2700 DDR SDRAM);
Qattiq disk - Hitachi Deskstar IC35L090AVV207-0.
Sinovdan o'tgan disklar o'z navbatida ikkinchi darajali usta sifatida ulangan.
Ishlashni solishtirish uchun biz diskdagi quyi tizimning ishlashini taqlid qiluvchi testlarni o'tkazdik real sharoitlar va samaradorlikni baholash usulida farqlanadi:
Ziff Davis WinBench 99v. 2,0;
Futuremark PCMark2004;
FileCopy Testv. 0.5.3 (F-Center tomonidan ishlab chiqilgan).
Ziff Davis WinBench 99-da v. 2.0 haqiqiy ilovalarni ishga tushirishda disk quyi tizimining ishlashini aniqlaydi. Bu yaxshi sinov, lekin, afsuski, u endi ishlab chiquvchi tomonidan qo'llab-quvvatlanmaydi va testda ishlatiladigan ilovalarning versiyalari juda eskirgan. Ishlashdan tashqari, test diskdagi o'rtacha kirish vaqtini va diskdagi ma'lumotlarning joylashuviga nisbatan o'qish tezligining grafigini aniqlaydi (1 va 2-rasm).
68. Kibernetika fani, uning rivojlanish tarixi va uning boshqa fanlar bilan aloqasi.
Kibernetika (yun. kybernetile - boshqarish sanʼati) — axborotni qabul qilish, saqlash, uni qayta ishlash hamda undan turli jarayonlarni boshqarishda foydalanish bilan shugʻullanadigan fan. Avtomatik boshqarish, hisoblash texnikasi, neyrofiziologiya va matematik mantiklarning nazariya hamda amaliyotlarining rivojlanish natijalari sifatida vujudga kelgan. K.ning texnik asosini elektron hisoblash mashinalari (EHM) tashkil qiladi. Ular inson tafakkuriga oid masalalarni hal qilishga keng imkoniyatlar ochib beradi. "Kibernetika" terminini birinchi marta yunon faylasufi Platon tilga olgan. 17-asrdayoq B. Paskal (Fransiya) oddiy mexaniq arifmometrni ixtiro qilgan edi. Faqat 19-asrga kelib, Ch. Bebbij (Angliya) hozirgi zamon EHM ga oʻxshash raqamli avtomatik hisoblash mashinasi yaratishga urinib koʻrdi. 20-asr boshida elektromexaniq analitik-hisoblash mashinasi yaratildi. 1938 y.da K. Shennon (AQSH), 1941 y.da V.I.Shestakov (Rossiya) mantiqiy matematik apparatning rele kontakt sxemasidan sintez va analiz uchun foydalanish mumkinligini koʻrsatishdi. Shular asosida avtomatlar nazariyasi rivojlana boshladi. 20-asr 40-y.larida J. Fon Neyman (Germaniya) va b. tomonidan yaratilgan EHM K.ning shakllanishida hal qiluvchi ahamiyatga ega boʻldi. Bularning hammasini umumlashtirib, N.Viner (AQSH) oʻzining , "Kibernetika" kitobini yezdi (1947). U K.ni "tirik mavjudot va mashinadagi aloqalar hamda boshqarish haqidagi fan" deb atashni tavsiya qildi. Zamonaviy K. bir qator mustaqil ilmiy yoʻnalishlarga ega boʻlgan boʻlimlardan iborat. K.ning nazariy oʻzagi: informatsiya (axborot), kodlash, algoritmlash, avtomatlar, umumiy va muqobil tizimlar, qiyofalarni aniqlash, formal tillar nazariyalari. Bu yoʻnalishlar natijasida K. keng koʻlamda qoʻllanila boshlab iqtisodiy K., biologik K., tibbiyot K.si, texnik K., matematik lingvistika va b. mustaqil ilmiy sohalar vujudga keldi. K.ning shakllanishida mat. va fizika muvaffaqiyatlari, ishlab chiqaruvchi kuchlarning taraqqiyot etishi va i. ch.ni avtomatlashtirishning zarurligi asosiy om il boʻldi.
69. Kibernetika va kibernetik tizimlar, kibernetik modellar va ularning turlari (avtomatlashgan, avtomatlashtirilgan tizimlar, modellari).
K., asosan, kibernetik tizimlar bilan shugʻullanadi. Kibernetik tizimlarga texnikadagi turli rostlagichlar (mas, avtopilot, uy haroratini bir-xil saqlab turadigan rostlagich), EHM, kompyuter, inson miyasi, kishilik jamiyati misol boʻladi. Kibernetik tizimlar bir-biridan ularda harakatlanuvchi signallar oqimining tabiatiga qarab farq qiladi. Agar signallar tizimning hamma elementlariga oʻxshab uzluksiz parametrlar bilan berilsa, bunday tizim uzluksiz, uzlukli parametrlar bilan berilsa uzlukli deb ataladi. Kibernetik tizimning uzlukli yoki uzluksiz boʻlishi ularning tadqiqotida qoʻllaniladigan matematik apparatga bogʻliq. Chunki uzluksiz tizimlarda bunday apparat vazifasini oddiy differensial tenglamalar tizimi nazariyasi, uzluklida esa algoritmlar va avtomatlar nazariyasi bajaradi. Kibernetik tizimning murakkabligi 2 koʻrsatkich: yaʼni tizimning oʻlchamliligi (parametrlarning soni) va tizim elementlarining oʻzaro bogʻlangan umumiy soni bilan belgilanadi. Murakkab kibernetik tizimlar biror yoʻsinda axborotlarni toʻplash va shoʻnga monand ravishda harakat bajarish (axborotni oʻzgartirish) xususiyatiga ega. Yaʼni yangi elementlar paydo boʻlganda oʻz strukturasini oʻzgartirish va eskisini oʻchirish, shuningdek, elementlar orasidagi bogʻlanishni oʻzgartirishi mumkin. Kibernetik tizimlarning odam miyasiga oʻxshash bunday xususiyati, baʼzan, xotira deb ataladi. Jonli va jonsiz tabiatning turli obʼyektlarini oʻrganishdagi kibernetik yondoshishda ular axborotlarni oʻzgartkichlar sifatida qaraladi. Axborotni murakkab texnik oʻzgartkichlaridan biri EHM hisoblanadi. Zamonaviy EHM ning strukturasi inson miyasi strukturasidan tubdan farq qilsa ham, faqat shu strukturalarga xos muhim xususiyatga ega: ular axborotlarning universal oʻzgartkichlari hisoblanadi. Bu esa har qanday boshqa kibernetik tizimning strukturasini xotirada saqlab prinsip jihatdan axborotlarni oʻzgartkich sifatida uning funksiyasini bajara oladi. EHM ning ana shu xususiyati ularning asosiy texnik vosita ekanligini bildiradi va ular yordamida K. istalgan tabiatdagi kibernetik tizimni modellaydi va uni oʻrganadi. Kibernetik tizimni boshqarishda oʻzaro taʼsirlashuvchi ikki obʼyekt — boshqarish obʼyekti va boshkaruvchi tizim mavjud. Boshqaruvchi tizim toʻgʻri aloqa kanalidan bir necha effektor (ijro etuvchi mexanizm) vositasida boshqarish obʼyektiga taʼsir uzatadi. Boshqarish obʼyektining holati haqidagi axborot retseptor (datchik) yordamida qabul qilinadi va teskari aloqa kanalidan boshqaruvchi sistemaga uzatiladi. Boshqarish tizimining vazifasi u yoki bu boshqarish maqsadlariga erishishni taʼminlaydigan boshqaruv taʼsirini uzatishdan iborat. Bu maqsadlarning tasnifiga muvofiq boshqarishning turli xili vujudga keladi.
69. Kibernetika va kibernetik tizimlar, kibernetik modellar va ularning turlari (avtomatlashgan, avtomatlashtirilgan tizimlar, modellari).
K., asosan, kibernetik tizimlar bilan shugʻullanadi. Kibernetik tizimlarga texnikadagi turli rostlagichlar (mas, avtopilot, uy haroratini bir-xil saqlab turadigan rostlagich), EHM, kompyuter, inson miyasi, kishilik jamiyati misol boʻladi. Kibernetik tizimlar bir-biridan ularda harakatlanuvchi signallar oqimining tabiatiga qarab farq qiladi. Agar signallar tizimning hamma elementlariga oʻxshab uzluksiz parametrlar bilan berilsa, bunday tizim uzluksiz, uzlukli parametrlar bilan berilsa uzlukli deb ataladi. Kibernetik tizimning uzlukli yoki uzluksiz boʻlishi ularning tadqiqotida qoʻllaniladigan matematik apparatga bogʻliq. Chunki uzluksiz tizimlarda bunday apparat vazifasini oddiy differensial tenglamalar tizimi nazariyasi, uzluklida esa algoritmlar va avtomatlar nazariyasi bajaradi. Kibernetik tizimning murakkabligi 2 koʻrsatkich: yaʼni tizimning oʻlchamliligi (parametrlarning soni) va tizim elementlarining oʻzaro bogʻlangan umumiy soni bilan belgilanadi. Murakkab kibernetik tizimlar biror yoʻsinda axborotlarni toʻplash va shoʻnga monand ravishda harakat bajarish (axborotni oʻzgartirish) xususiyatiga ega. Yaʼni yangi elementlar paydo boʻlganda oʻz strukturasini oʻzgartirish va eskisini oʻchirish, shuningdek, elementlar orasidagi bogʻlanishni oʻzgartirishi mumkin. Kibernetik tizimlarning odam miyasiga oʻxshash bunday xususiyati, baʼzan, xotira deb ataladi. Jonli va jonsiz tabiatning turli obʼyektlarini oʻrganishdagi kibernetik yondoshishda ular axborotlarni oʻzgartkichlar sifatida qaraladi. Axborotni murakkab texnik oʻzgartkichlaridan biri EHM hisoblanadi. Zamonaviy EHM ning strukturasi inson miyasi strukturasidan tubdan farq qilsa ham, faqat shu strukturalarga xos muhim xususiyatga ega: ular axborotlarning universal oʻzgartkichlari hisoblanadi. Bu esa har qanday boshqa kibernetik tizimning strukturasini xotirada saqlab prinsip jihatdan axborotlarni oʻzgartkich sifatida uning funksiyasini bajara oladi. EHM ning ana shu xususiyati ularning asosiy texnik vosita ekanligini bildiradi va ular yordamida K. istalgan tabiatdagi kibernetik tizimni modellaydi va uni oʻrganadi. Kibernetik tizimni boshqarishda oʻzaro taʼsirlashuvchi ikki obʼyekt — boshqarish obʼyekti va boshkaruvchi tizim mavjud. Boshqaruvchi tizim toʻgʻri aloqa kanalidan bir necha effektor (ijro etuvchi mexanizm) vositasida boshqarish obʼyektiga taʼsir uzatadi. Boshqarish obʼyektining holati haqidagi axborot retseptor (datchik) yordamida qabul qilinadi va teskari aloqa kanalidan boshqaruvchi sistemaga uzatiladi. Boshqarish tizimining vazifasi u yoki bu boshqarish maqsadlariga erishishni taʼminlaydigan boshqaruv taʼsirini uzatishdan iborat. Bu maqsadlarning tasnifiga muvofiq boshqarishning turli xili vujudga keladi.
70. Kibernetika va kibernetik tizimlar, kibernetik modellar va ularning turlari (texnikoviy, iqtisodiy, kibernetik).
K. asosida axborot tushunchasi yotadi. Axborotni qabul qilish, saqlash, uzatish va tiklash protsesslari K.da aloqa deb, qabul qilingan axborotni mashinalarning ishi va tirik organizmlarning faoliyatini yoʻlga solib turish uchun kayta ishlash boshqarish deb ataladi. Agar mashina ishi yoki tirik organizm faoliyatining natijalari haqidagi axborotni qabul qilish va undan foydalanish mumkin boʻlsa, ular teskari aloqa deb, bunday axborotni mashina yoki tirik organizmning ishiga tuzatish kiritish uchun qaytaishlash nazorat yokirostlash deb ataladi.
Axborotlarni bir koʻrinishdan ikkinchi koʻrinishga oʻtkazish usullari, ularni turli kanallar (telefon va telegraf simlari, radiotoʻlqinlar va b.) orqali aniq buzmasdan oʻtkazish masalalari informatsiyalar nazariyasi (axborotlar nazariyasi)da oʻrganiladi. Bunda bir koddan ikkinchisiga oʻtish muhim oʻrin tutadi. Ikkinchi katta masala — axborotni qayta ishlash va uning vositalari masalasi. Axborotni qayta ishlaydigan kuchli vosita — EHM, Kompyuter. Hozirgi zamon K.si avtomatikani rivojlantirishning nazariy asosi hisoblanadi.
Axborotlarni mashina yordamida kayta ishlashda mat. asosiy oʻrinni egallaydi. K.ning muhim yutuqlaridan biri matematik modellashtirish degan yangi usulni ishlab chiqish va undan unumli foydalanish boʻldi. Bu usulda tajribalar oʻrganilayotgan hakiqiy obʼyekt ustida emas, balki uning matematik modeli ustida oʻtkaziladi. Biologiya, iqtisodiy texnika va b. sohalariga oid boshqarish masalalarini mashinalarda hal kilishdan avval bularga xos jarayonlarning matematik modelini tuzib olinadi, yaʼni jarayonni koʻrsatuvchi ifodalar — tengeizliklar tuziladi. Matematik model oʻtkaziladigan tajribalar dasturi bilan EHM ning xotirasiga joylashtiriladi va shu asosda tajribalar oʻtkaziladi. Bunda matematikaning analiz, statistika va b. sohalaridan foydalaniladi. Kibernetik tadqiqot ususllarining turli xil texnik tizimlarda qullanishi texnik kibernetika fan yoʻnalishini vujudga keltirdi. Shoʻnga oʻxshash iqtisodiy K., biologik K., tibbiy K. va b. yoʻnalishlar ham paydo boʻldi va muvaffaqiyatli rivojlanmoqsa K. murakkab texnologik jarayonlarni, korxonalarni, xalq xoʻjalik tarmoqlarini va avtomatik boshqarish tizimi uchun nazariy baza hisoblanadi. Avtomatik boshqarish bilan bir qatorda loyihalash-konstruktorlik tadqiqotlari va ilmiy tajribalar oʻtkazish, murakkab obʼyektlarni sinash va b.da, informatikada K.ning alohida oʻrni bor.
Oʻzbekistonda K.ni rivojlantirishda akad. V. Q. Qobulov boshliq olimlarning hissalari katta. "Kibernetika" ilmiy-ishlab chiqarish birlashmasi jamoasi respublika miqyosida i. ch.ning barcha sohalarida muhim iqtisodiy masalalarni hal qilmoqda.
71. Kompakt disk diskovodlarining asosiy turlari (CD ROM, CD RW, DVD, Blu Ray).
Hozirgi kunda axborot saqlash uchun ko‘p tarqalgan saqlovchilardan biri bu kompakt disklardir. Hammamiz CD, DVD kabi kompakt disklarni bilamiz. Lekin hamma ham ularning turlari haqida ma’lumotga ega emas.

CD — compact Disc — ixcham disk

DVD – digital versatile Disc – universal raqamli disk

HD DVD – high definition DVD – yuqori sifatli DVD

BD – Blu-Ray Disc – (tarjimasini bilmadik)
- CD – disklarning hajmi odatda 700mb gacha bo`ladi. Shu sabab ularga ko'p ma'lumot yozdirib bo'lmaydi. CD disklar asosan qo'shiqlar va kichik hajmdagi ma'lumotlarni yozish uchun mo'ljallangan. CD diskning asosiy turlari:
- CD-ROM – Compact Disk-Read Only Memory (kompakt disk – faqat o'qish uchun) – odatda ma'lum korxonalarda ichiga tayyor dastur yoki shu kabi mahsulot yozdirilgan disk;
- CR-R – Compact Disk – Recordable (kompakt disk – bir martalik yozish uchun)-sotuvda aylanuvchi, ichi bo'sh bo'lgan disk;
- CD-RW — Compact Disk-Re Writable (kompakt disk – ko'p martalik qayta yozuv uchun) – sotuvda aylanuvchi, yozilgan ma'lumotlarni o'chirib, qayta yozishga mo'ljallangan disk.
- DVD-disklar o'rtacha 4,5 gigabayt hajmdagi joyga ega. Ular asosan hajmi katta bo'lgan film va ma'lumotlarni saqlash uchun mo'ljallangan. DVD diskning asosiy turlari:
- DVD-ROM – huddi CD-ROM kabi disk, faqat hajm jihatdan kattaroq;
- DVD-Video – ixchamlshgan shakldagi audio, video formatlarni yozishga mo'ljalangan disk;
- DVD-Audio – bu formatdagi disk, yuqori sifatli, ixchamlangamagan holdagi audioni yozishga mo'ljallangan;
- DVD-R(G) – bir martalik yozishga mo'ljallangan disk;
- DVD-R(A) – faqat maxsus qurilma yordamida o'qish uchun mo'ljallangan disk;
- DVD+R(G) – bir martalik axborot yozishga mo'ljallangan disk;
- DVD-RAM – ko'p martalik qayta yozishga mo'ljallangan disk, CD-RW texnologiyasiga asoslangan, «Hitachi» firmasi tomonidan ishlab chiqilgan, ko'p bor qayta yozishga mo'ljallangan;
- DVD-RW — «Pioner» firmasi tomonidan ishlab chiqilgan va CD-RW texnologiyasiga asoslangan, u darajada ko`p qayta yozishga mo`ljallanmagan;
- DVD+RW – «Philips», «Sony» firmalari va «Hewlet-Packard» — korporatsiyasi tomonidan ishlab chiqilgan. DVD-RW – formatiga mos kelmaydi;
- DVD-VR –MPEG2 formatidagi real vaqtdagi videolarni yozishga mo'ljallangan.
- HD-DVD – yuqori sifatli video formatlarini saqlashga mo'ljallangan, bundan tashqari uning hajmi oddiy DVD disklardan ancha katta — 15 gigabayt.
- CD va DVD disklar haqida gapirarkanmiz, ularni fizik hajmi haqida ham aytish darkor. HD-DVD va BD disklar qanchalik katta saqlash hajmiga ega bo`lmasin, ular oddiy DVD va CD disklari kabi 12 sm diametr o'lchamida bo'ladi. Lekin shunga qaramay, 8 sm diametr o`lchamdagi DVD disklar ham mavjud, ularning hajmi odatda 1 gigabayt atrofida va turli qurilmalar uchun qo`shimcha dasturlar yozishda foydalaniladi.
72. Kompyuter viruslari, ularning turlari, vazifalari (virus-dasturlar, faylli, tizimli, kurinmas, mantikiy, «troyanskiy kon», «chervi»).
Kompyuter viruslari bugungi kunda ko'pchilikning eng dolzarb muammosidir. Bu hammani tashvishga solmoqda.
Virus dasturi kompyuterdagi ma'lumotlar butunligini buzishga yoki ularni o'chirishga mo'ljallangan bo'ladi. Ilk bor virus dasturlari AQShda ishlab chiqarilgan, chunki aynan bu davlatda shaxsiy kompyuterlar keng tarqalgan edi. Ilk bor ishlab chiqarilgan virus dasturlari foydalanuvchini hotirjamligini buzishga va asabiga tegishga qaratilgan edi. Lekin keyinchalik ular zarar yetkazishni o'zining maqsadi sifatida qabul qilib oldi. Hozirgi paytda butun dunyo buyicha 200000 dan ortiq virus dasturlari mavjud. Ular kompyuter viruslari bo'lib, kompyuterdagi ma'lumotlarga zarar etkazadi yoki kompyuterning ishlash samaradorligini tushirib yuboradi.
Kompyuter virusi o'zi nima? Ular ma'naviy qashshoq, hayotdan va boshqalardan alamzada dasturchilar tomonidan g’arazli maqsadlarda yozilgan dastur. Ular odatda, ko'p martalab nusxalanadi va ijrochi fayllarga "yopishib oladi". Ularning "ishga tushishi" oqibatida goh displeyda turli yot yozuvlar paydo bo'lishi, goh disqdagi yozuvlar (fayllar) ni o'chirib yuborishi mumkin.
Odatda foydalanuvchiga virus dasturlarining nomigina ma'lum bo'lishi mumkin. Masalan, Black Hole (qora teshik), Black Friday (qora juma), Friday 13 (o'n uchinchi juma), "sekin ta'sir qiluvchi virus" va hokazo. Mazkur viruslar ekranning chap burchagidan qora teshik ochishi yoki 13 sana juma kunlari ishlayotgan fayllarni yo'qotishi, bundan tashqari har 5 minutda kompyuter ishini bir necha yuz marotalab sun'iy sekinlashtirib yuborishi mumkin.
Odatda TR-viruslar deb nomlanuvchi viruslar guruhi ajoyib xossaga ega. Zararlangan dasturni ko'rish chog'ida virus dasturi tuzatilgan dastur ichiga "suqilib" kirib oladi va o'zini namoyon etmaydi. Shunga o'xshash pokistoncha viruslar (Brain Ashet) ham zararlangan kompyuterlarda o'z "faoliyatini" ayyorlarcha olib boradi.
Keng tarqalgan viruslarni ikki guruhga bo'lish mumkin:
-fayllar uchun (SOM, YeXE va DLL ni zararlaydi);
-Boot-viruslar (disketlarni boshlang'ich yuklovchi sektorlari yoki MBR (Master Boot Record) qattiq diskning yuklovchi sohasini zararlaydi.
Tarmoqqa zarar keltiruvchi alohida viruslar ham mavjud. Ular replikatorlar deb atalib, tarmoqdagi barcha yoki ba'zi abonentlarni zararlaydi. Ulardan eng "taniqlisi" Morrisa nomlisidir. 1988 yilda ushbu virus Internet tarmog'idagi 30000 ta kompyuterdan 6000 tasiga zarar keltirib, "karomat" ko'rsatgan.
73. Kompyuterlar va ularning tarkibiy qismlari (asosiy, tashqi va qo’shimcha qurilmalari).
. Kompyuter bu -
raqamlarni qayta ishlash uchun elektron hisoblash qurilmasi;
har qanday turdagi ma'lumotlarni saqlash uchun qurilma;
axborot bilan ishlash uchun ko'p funktsiyali elektron qurilma;
analog signallarni qayta ishlash uchun qurilma.
2. Kompyuterning ishlashi (operatsiyalar tezligi) quyidagilarga bog'liq:
monitor ekranining o'lchami
protsessorning soat chastotasi;
ta'minot kuchlanishi;
tugmani bosish tezligi;
qayta ishlanadigan ma'lumotlarning miqdori.
3. Protsessorning takt tezligi:
protsessor tomonidan vaqt birligida bajariladigan ikkilik amallar soni;
protsessor tomonidan vaqt birligida bajariladigan tsikllar soni;
vaqt birligi uchun protsessorning operativ xotiraga kirishlari soni;
protsessor va kirish / chiqish qurilmasi o'rtasida ma'lumot almashish tezligi;
protsessor va ROM o'rtasida ma'lumot almashish tezligi.
4. «Sichqoncha» manipulyatori qurilma:
ma'lumotlarni kiritish;
modulyatsiya va demodulyatsiya;
ma'lumotlarni o'qish;
printerni kompyuterga ulash uchun.
5. Faqat o'qish uchun saqlash qurilmasi quyidagilar uchun ishlatiladi:
ish paytida foydalanuvchi dasturini saqlash;
ayniqsa qimmatli amaliy dasturlarning yozuvlari;
doimiy foydalaniladigan dasturlarni saqlash;
kompyuterni yuklash dasturlarini saqlash va uning tugunlarini sinovdan o'tkazish;
ayniqsa qimmatli hujjatlarni doimiy saqlash.
6. Axborotni uzoq muddatli saqlash uchun:
Operativ xotira;
MARKAZIY PROTSESSOR;
magnit disk;
haydash.
7. Axborotni tashqi muhitda saqlash operativ xotirada saqlashdan farq qiladi:
kompyuter o'chirilgandan so'ng ma'lumotlarning tashqi muhitda saqlanishi mumkinligi;
axborotni saqlash hajmi;
axborotni himoya qilish imkoniyati;
saqlangan ma'lumotlarga kirish usullari.
8. Amaliy dasturni bajarish jarayonida quyidagilar saqlanadi:
video xotirasida
protsessorda
operativ xotirada;
ROMda.
9. Kompyuter o'chirilganda ma'lumotlar o'chiriladi:
operativ xotiradan;
ROMdan;
magnit diskda;
CDda.
10. Floppy qurilmasi:
bajariladigan dasturning buyruqlarini qayta ishlash;
tashqi muhitdan ma'lumotlarni o'qish/yozish;
bajariladigan dasturning buyruqlarini saqlash;
ma'lumotlarni uzoq muddatli saqlash.
11. Kompyuterni telefon tarmog'iga ulash uchun quyidagilardan foydalaning:
modem;
plotter;
skaner;
printer;
monitor.
74. Kompyuterlararo aloqa to’rlari, ularning turlari, vazifalari va rivojlanish tarixi (MARK, Euronet, Internet).
Internet (lotincha: inter – aro va net – tarmoq) – standart internet protokoli (IP) orqali maʼlumot almashuvchi kompyuter tarmoqlarining butunjahon va omma uchun ochiq toʻplamidir. Bu maʼlumotlarning asosiy tashuvchi protokoli TCP/IP dir. TCP/IP oʻzaro bogʻliq protokollar yigʻindisi boʻlib, internetda maʼlumot tarqalishida asosiy oʻrin egallaydi. Internet tarmogʻini minglab akademik, davlat, tijorat va xonadon tarmoqlari tashkil etadi. Internet elektron pochta, chat hamda oʻzaro bogʻlangan sahifalar va boshqa Butunjahon oʻrgimchak toʻri servislaridan tashkil topadi.
Internet — katta (global) va kichik (lokal) kompyuter tarmoqlarini oʻzaro bogʻlovchi butunjahon kompyuter tizimi. Unda geografik oʻrni, zamon va makondan qatʼiy nazar, ayrim kompyuter va mayda tarmoqlar oʻzaro hamkorlikda global informatsiya infratuzilmasini tashkil etadi. Qaydnomalar tizimi bilan boshqariladigan barcha hosila tarmoqlar hamkorlikda isteʼmolchilarga ma'lumotni saqlash, eʼlon qilish, joʻnatish, qabul qilish, izlash va maʼlum boʻlgan barcha variantlar (matn, tovush, videotasvir, fotosurat, grafika, musiqa tarzida va b. koʻrinishlar) da axborot almashinishga imkon yaratadi.
Internet tizimi 20-asr. 60-yillarida paydo boʻldi. Oʻsha paytlarda Amerika mudofaa departamenti tashabbusi bilan kompyuterlar telefon tarmoqlariga ulana boshladi. Dastlab, bunday faoliyat takomillashtirilgan loyihalar agentligi (AKRA) tadqiqotlari doirasida olib borildi. Bu tadqiqotlar sovuq urush avj olgan davrga toʻgʻri keldi. AQSH mudofaa departamenti urush boʻlib qolgan taqdirda oddiy kommunikatsiya vositalari ishdan chiqqudek boʻlsa, oʻrniga yangi qoʻshimcha kommunikatsiya vositalarini izlash bilan faol shugʻullandi. 60-yillar oxiri va 70-yillarda Internet tarmogʻi uncha keng rivojlanmadi. Dastlabki oʻn yillik xalqaro tarmoq, asosan, harbiylar va yirik olimlarning shaxsiy elektron liniyalari faoliyati doirasi bilan cheklandi. Internetning beqiyos rivojlanish surʼati davlat, taʼlim, akademik va ijtimoiy tuzilmalarning oʻziga xos umumiy moliyaviy va intellektual ulushiga bogʻliq boʻldi.
75. Kompyuterlashtirilgan ma’lumotlar bazasi va ulardan foydalanish usullari (MB turlari, rivojlanish tarixi, Access vositasi).
Hozirgi kunda inson faoliyatida ma’lumotlar bazasi (MB) kerakli axborotlarni saqlash va undan oqilona foydalanishda juda muhim rolь o‘ynamoqda. Sababi: jamiyat taraqqiyotining qaysi jabhasiga nazar solmaylik o‘zimizga kerakli ma’lumotlarni olish uchun, albatta, MBga murojaat qilishga majbur bo‘lamiz. Demak, MBni tashkil qilish axborot almashuv texnologiyasining eng dolzarb hal qilinadigan muammolaridan biriga aylanib borayotgani davr taqozasidir.
Informatsion texnologiyalarning rivojlanishi va axborot oqimlarining tobora ortib borishi, ma’lumotlarning tez o‘zgarishi kabi holatlar insoniyatni bu ma’lumotlarni o‘z vaqtida qayta ishlash choralarining yangi usullarini qidirib topishga undamoqda. Ma’lumotlarni saqlash, uzatish va qayta ishlash uchun MBni yaratish, so‘ngra undan keng foydalanish bugungi kunda dolzarb bo‘lib qolmokda. Moliya, ishlab chiqarish, savdo-sotiq va boshqa korxonalar ishlarini ma’lumotlar bazasisiz tasavvur qilib bo‘lmaydi.
Ma’lumki, MB tushunchasi fanga kirib kelgunga qadar, ma’lumotlardan turli ko‘rinishda foydalanish juda qiyin edi. Dastur tuzuvchilar ma’lumotlarini shunday tashkil qilar edilarki, u faqat qaralayotgan masala uchungina o‘rinli bo‘lardi. Har bir yangi masalani hal qilishda ma’lumotlar qaytadan tashkil qilinar va bu hol yaratilgan dasturlardan foydalanishni qiyinlashtirar edi.
Har qanday axborot tizimining maqsadi real muhit ob’ektlari haqidagi ma’lumotlarga ishlov berishdan iborat. Keng ma’noda ma’lumotlar bazasi - bu qandaydir bir predmet sohasidagi real muhitning aniq ob’ektlari haqidagi ma’lumotlar to‘plamidir. Predmet sohasi deganda avtomatlashtirilgan boshqarishni tashkil qilish uchun o‘rganilayotgan real muhitning ma’lum bir qismi tushiniladi. Masalan, korxona, zavod, ilmiy tekshirish instituti, oliy o‘quv yurti va boshqalar.

.