24-mavzu: O’qituvchining pedagogik mahorati. Peja

«qanday jazolamoq kerak?»
muammosi barcha tarbiyaviy masalalarni hal qiluvchi vosita sifatida namoyon bo„ladi. 

---

O„qituvchining sinf jamoasi bilan bo„lg„usi muloqotga tayyorgarlikka doir 
ibratli misol F.Samuylenkovning “Masterstvo, pedagogicheskiy takt – eto avtoritet 
uchitelya” (“O„qituvchining mahorati va takti – uning obro„sidir”) kitobida 
keltiriladi: 
“Men VIII “B” sinfga kirishga otlanayotgan vaqtimda o„qituvchilar 
xonasidayoq yuzimdagi tabassumni quvaman. Sinfga kirishdan oldin ongli 
ravishda bir lahza to„xtab o„zimni to„g„rilab olaman, o„zimga jiddiy, deyarli 
ifodasiz tus beraman. O„quvchilar bilan kam, juda aniq, keskin gaplashaman. 
Hech qanday hazilga yo„l qo„ymayman. Dars berayotgan vaqtimda o„tirmayman, 
bolalar bilan rasman xushmuomalada bo„laman. Bunday maromni saqlash menga 
oson emas, lekin shunga o„rganganman, chunki hozircha bu sinfda o„zimni 
boshqacha tutishim mumkin emas: sinf tez ta‟sirlanuvchan, tezda “qirg„oqdan 
chiqib ketadi va yana qaytib oqimga tushishi qiyin”. 
Olimning bu mulohazalari 
hozirgi kunda ham o„z qudratini yo„qotgan emas. U o„qituvchining deyarli har bir 
harakatda jiddiy fikr yuritishga undaydi. Darhaqiqat, o„qituvchining har qanday 
hazili yoki bachkana qilig„i darhol teskari reaksiya berishi mumkin. Hatto engil 
hazilga ham sinf o„quvchilari qizg„in javob beradi, ularning fikrini qaytadan 
“jamlab” diqqatini jalb etish va ish kayfiyatini yaratish keyin juda qiyin bo„lishi 
mumkin.
O„qituvchilik kasbining mohir ustasi bo„lish, avvalo shaxsning o„z individual 
xususiyatlaridan yuqori saviyada foydalanish va individual ishlay olish 
qobiliyatining qanday shakllanganligi bilan bog„liq. Bu usul oliy o„quv yurtida 
o„quv va amaliy mashg„ulotlar jarayonida shakllantiriladi va kelajakda ta‟lim-
tarbiyaning muvaffaqiyatini ta‟minlovchi individual, o„ziga xos usullar tizimidan 
iborat bo„ladi. Pedagogika oliy ta‟lim muassasalarida mutaxassislarni tayyorlashda 
bo„lajak o„qituvchilarda kasbiy mahorat va omilkorlikni shakllantirish g„oyasi 
etakchi o„rinda bo„lishi kerak. YUqori malakali kasbiy mahoratni shakllantirish 
yo„llari har xil bo„lishi mumkin. Bo„lajak o„qituvchi o„z kasbiy mahoratining 
shakllantirilganligini bildiruvchi kasbiy bilim, malaka va ko„nikmalar yig„indisiga, 
pedagogikmuomala 
madaniyatiga 
ega 
bo„lishlik kasbiy – pedagogik 

---

omilkorlikning asosiy poydevori hisoblanib, o„qituvchining kasbiga nisbatan 
shaxsiy tavsifnomasi hisoblanadi. 
O„qituvchi kasbiy mahoratida muhim ahamiyatga ega bo„lgan insoniy fazilat 
hamda xushmuomalalikni o„zida shakllantirishi uchun muntazam faoliyat olib 
borishi zarur. O„qituvchi pedagogik faoliyatiga oid shaxsiy o„z-o„zini 
tarbiyalashning o„zaro fikr almashish va aloqadorlikka doir quyidagi tizimlarini 
tavsiya etish mumkin.
1.
Kasbiy faoliyat jihatidan o„z-o„zini anglashni (muomalada o„zaro fikr 
almashishga doir sifatlarni, ijobiy va zaif tomonlarini aniqlashni) amalga oshirish 
va shu asosda o„zaro fikr almashish asosida o„z-o„zini tarbiyalash dasturini ishlab 
chiqish.
2.
O„z kasbiy faoliyatiga quyidagi yo„nalishlarda baho berish maqsadga 
muvofiq: kishilar bilan bo„lgan muomaladan so„ng olingan taassurotlarni tahlil 
qilish, o„quvchilar bilan muomalaning so„nggi holatlarini o„rganib, muomala 
haqida 
o„zining yutuq va kamchiliklarini tahlil qilish, muomaladagi 
imkoniyatlaringizni atrofdagilar (o„qituvchilar jamoasi, ota-onalar, o„quvchilar) 
qanday baholashi haqidagi tasavvurlarga ega bo„lish. 
3.
O„zida insonparvarlikning asosiy xususiyatlarini rivojlantirish yuzasidan 
ixtisoslashtirilgan o„z
-
o„ziga ta‟sir o„tkazuvchi “autogen” mashqlar asosida 
ishlash. 
4.
O„quvchilar va ota
-
onalar bilan turli jamoat ishlarini olib borish, bundan 
o„zaro fikr almashish faoliyatida ko„nikma va malakalar (ma‟ruzalar, suhbatlar, 
kamolot yoshlar uyushmalari) hosil bo„ladi.
5.
So„z bilan og„zaki ta‟sir o„tkazishda salbiy kayfiyatlarni engish tajribasini 
shakllantiradigan va xushmuomalalikni rivojlantiradigan vaziyatlar tizimini 
yaratish. 
6.
Xushmuomalalikka milliy an‟ana va urf
-
odatlarimiz, o„zbekona muomala 
madaniyati, milliy ma‟naviyatimiz nuqtai nazaridan yondashish. 

---

O„z ona tilida puxta, lo„nda va jarangdor so„zlar tuza olish va uni nutqiy 
mahorat bilan ifodalash ta‟lim muassasalarida o„rganilayotgan har bir fan 
o„qituvchisi uchun eng zarur kommunikativ qobiliyatlardan biridir. 
Hozirgi kun talablari nuqtai nazaridan, o„qituvchiga qo„yilayotgan javobgarlik 
hissi kengayib murakkablashib bormoqda. Mamlakatimizda ta‟lim-tarbiya sohasida 
olib borilayotgan islohotlarning yuksak natijalari bevosita o„qituvchining qizg„in 
mehnati samarasiga bog„liq. Vatanimizning porloq kelajagi uchun yosh avlodni har 
tomonlama etuk, komil inson qilib voyaga etkazishda o„qituvchining kasbiy bilimi, 
faoliyat texnikasi mutlaqo yangilanib, hozirgi zamon talablariga javob bera 
oladigan darajada bo„lishi kerak. “Ta‟lim to„g„risida”gi Qonun va “Kadrlar 
tayyorlash milliy dasturi” talablariga muvofiq o„qituvchi o„zining ta‟lim-tarbiyaviy 
faoliyatida milliy-madaniy va umuminsoniy qadriyatlar ustuvorligiga doimo 
e‟tibor berib kelishi lozim. O„qituvchining pedagogik texnikasi ham 
vatanparvarlikka, 
xalqimizning 
ma‟naviy 
merosini 
mustahkamlashga, 
o„quvchilarning o„z imkoniyatlarini erkin namoyon qilishiga asoslangan bo„lishi 
shart. SHu ma‟noda taniqli adib Tursunoy Sodiqova asarlarida hozirgi kun 
o„qituvchisiga qo„yiladigan “Murabbiylikning shartlari” oqilona berilgan: 
“...Siz 
insonlarning hech bir yo„q joydan “shoxini ko„kartirish”, qulfi dilini ochish, 
dunyosini kengaytirish, kechagi holatidan bugunini yuksakroq qilish uchun bu 
ishga qo„l urdingiz. Ammo oldin biling: umringizni sarflab olib borayotgan 
harakatlaringiz ro„parangizdagi o„quvchiga yoqayaptimi, yo„qmi? Bor gap 
shunda! 
Murabbiylikni xohlagan, shu kasbga o„qigan odam murabbiy bo„lib 
qolmaydi. Ustozlikning o„ziga xos parhezlari, bosib o„tilmaydigan chegara 
chiziqlari bordir! Birinchidan, dilingizda ustoz─murabbiyning yozilganu 
yozilmagan qonun qoidalariga bo„ysunaman, degan Allohga qasamingiz bo„lsin! 
Ikkinchidan, niyatingiz sof bo„lsin! Men insonlarni faqat yaxshilikka o„rgataman 
deng, orqamda o„z qo„lim bilan yaratilgan fayzli bog„lar qoladi, deb tilak tilang! 
Toki shogirdlaringiz sizning sharofatingiz bilan faqat savob ishlarga dahldor 

---

bo„lsinlar. Uchinchidan, haqiqiy murabbiy bo„laman desangiz, birovga biror 
narsa o„rgatishni astoydil xohlang va siz ilm oluvchiga nisbatan muxabbat 
qo„ying! Har bir ishingizga fidoyilik bilan kirishing. Buning otini ixlos deydilar! 
SHu ishtiyoq sizda qanchalik kuchli bo„lsa, Tangri sizga shuncha ko„p uquv 
beradi, ep beradi, mushkullaringizni O„zi osonlashtiradi. Murabbiylikda ta‟tilga 
chiqish, sog„ligi, kayfiyatiga qarab faoliyatini to„xtatish, degan gap yo„q.