24 – вариант 1-топшириқ: Қуйидаги саволларга жавоб беринг

ЭКЗИСТЕНЦИАЛ ПСИХОЛОГИЯ

Мавжуд психология ҳаётни ўрганади, инсоннинг пайдо бўлиши ва ривожланишидаги мавжудлиги ва мавжуд бўлган сўздан келиб чиқади. Бир киши бу дунёга келади ва ёлғизлик, севги, танлов, маъноларни қидириш ва ўлимнинг муқаррарлиги ҳақиқати билан тўқнашувдаги муаммоларни ҳал қилади.
Оддий анъанавий психология инсонни бетакрор мавжудот сифатида кўрган экзенсиал фалсафадан чиқиб, унинг бутун ҳаёти ноёб ва катта аҳамиятга эга бўлган йўналишдир. Психологияда мавжуд бўлган мавжуд йўналиш икки аср илгари фаол ривожлана бошлади ва замонавий дунёда талабга эга.
Экзистенсиал психология тарихи
Экзистенсиал психологиянинг асосчиси - бир кишини номлаш қийин, чунки бу йўналишнинг ривожланишига фалсафачилар ва психологларнинг умумий бир қисми таъсир кўрсатди. Мавжуд бўлмаган анъанавий психология, рус ёзувчилари ЛНнинг феноменологияси ва ғоялари билан ривожланади. Толстой ва Ф.И. Достоевский. ХХ асрнинг бошларида. немис психолог ва файласуф К. Жасперс, анъанавий психиатрия ёндашувларини қайта кўриб чиқиш, экзистенсиализм ғояларини киритди.
Жасперс ва Ҳеидеггер асарларини ўрганаётган швейтсариялик шифокор Лудwиг Бинсwангер психологияга экзистенсиализмни жорий қилади. Инсон оддий руҳий механизмлар ва инстинктларнинг оддий назорат остида контейнерига айланиб қолмайди, балки ажралмас, ноёб шахс. Кейинчалик, В. Франклнинг машҳур логотерапини ўз ичига олган экзенсиал психология ва унинг бўлинмаларининг жадал ривожланиши мавжуд.
Психологияда мавжуд экзенсиал ёндашувнинг асосий ғоялари-Мавжуд-гуманистик психология асосий жиҳатларга асосланади:

• 
  онг ва ўз-ўзини англаш;
  
• 
  озодлик;
  
• 
  жавобгарлик;
  
• 
  маъно қидириш;
  
• 
  танлаш;
  
• 
  ўлим хабари.
  

Мавжуд психология, унинг ғоялари ва тамойиллари "олдинги" бўлган экзенсиал фалсафадан олинади:

• 
  Инсон эркин иродаси унга доимий ривожланишда ёрдам беради;
  
• 
  инсоннинг ички дунёсини билиш инсоннинг асосий эҳтиёжидир;
  
• 
  ўлим кўрсаткичлари тўғрисида хабардор бўлиш ва бу ҳақиқатни қабул қилиш - бу шахснинг ижодий компонентини ошкор қилиш учун кучли ресурс;
  
• 
  мавжуд бўлган хавотирлар аниқ маънода мавжудликдаги ўзингизнинг ноёб маъносини топишнинг тетиклаш механизми бўлади.
  

Экзистенсиал психология - вакиллари
В. Франклнинг мавжуд бўлган психологияси - бу ҳаётдан воз кечмаслик, яшаш истагини топиш учун энг яхши намуна. Франкл ўзининг барча психотерапия усулларини ўзи ва фатефул тасодиф билан фашист контсентратсион лагернинг зиндонларида бўлганлар устидан синовдан ўтганига катта ишонч қўзғади. Бошқа машҳур психологлар:

• 
  Ролло Май;
  
• 
  Ирвин Ялом;
  
• 
  Жамес Буергентҳал;
  
• 
  Алфред Ленгле;
  
• 
  Алис Холтсей-Кунз;
  
• 
  Босс Медард;
  
• 
  Лудwиг Бинсwангер.
  

Психология соҳасида мавжуд бўлган ёндошув
Психологияда мавжуд инсонийликнинг ёндашуви инсоннинг шахсияти дунёдаги ўзининг ноёб ички қиёфаси, унинг ўзига хослиги билан боғлиқ бўлган катта аҳамиятга эга. Экстремистик психология одамларга янги маъно ва қарорлар топишга, жабрланувчининг позитсиясидан чиқиб кетишга ёрдам беришдан қутулиш ва йўқотиш ҳолатларида оддий методларни ва беморни машқ қилишни ўргатади.
Инсоний ва экзенсиал психологиянинг асосий қоидалари
Мавжуд психология инсонпарварлик психологиясининг филиалидир, шунинг учун инсоннинг шахсияти ҳақидаги кўплаб асосий тушунчалар ҳам шунга ўхшаш таърифларга эга. Инсонпарварлик ва экзенсиал психология асослари:

• 
  инсоннинг дунёга очиқлиги, бу дунёдаги тажрибаси ва ўзини тинчлик ҳисси асосий психологик ҳақиқатдир;
  
• 
  Инсон табиатан шундайдирки, у доимо ўзини таништиришга ва унинг потентсиалининг доимий ривожланишига муҳтождир;
  
• 
  инсон ўз қадриятлари доирасида эркинлик, ирода ва танловга эга;
  
• 
  шахс - ижодий, фаол шахс;
  
• 
  шахснинг ҳаёти бир бўлиш ва бўлишнинг ягона жараёни сифатида қаралиши керак.
  

Екзистенсиал психология доирасида шахсни тушуниш
Экзистенсиал психологияда шахсият ноёб, ноёб ва ҳақиқийдир. Мавжуд психология инсон учун ҳозирги шароитда уни қулфлайдиган рамка эмас, балки у ўсиши, ўзгариши мумкин. Шахсни таърифлашда экзистенсиаллар жараёнларнинг категориясидан фойдаланадилар ва классик психологиянинг бошқа йўналишлари сифатида характерли хусусиятлар ва давлатнинг тавсифига асосланган эмаслар. Инсон иродаси ва танлов эркинлигига эга.
Экзистенсиал психология усуллари
Эксперт психология фан сифатида муайян усуллар, методлар, эмпирик ишларга асосланган бўлиши керак, аммо бу эрда бир нечта қарама-қаршиликларга дуч келиш мумкин. Энг асосий усули, мижоз ва терапевт ўртасида шундай муносабатларни ўрнатишдир: бу сўзлар сўзлар билан ифодаланади: ҳақиқийлик, содиқлик ва мавжудлик. Ҳақиқийлик ишончли муносабатларни ўрнатиш учун терапевтни беморга тўлиқ ошкор қилишни назарда тутади.
Ўлимдан қўрқиб, мавжуд бўлган психологнинг ишлаш усули:

1. 
   "Ўлимга рухсат бериш" - ўлимни амалга ошириш билан шуғулланиш учун, терапевт ўзи бу соҳада қўрқувни ишлаб чиқиши ва беморни имкон қадар ўлим ҳақида гапиришга ундаш учун терапия давомида ҳаракат қилиш керак.
   
2. 
   Ҳимоя механизмлари билан ишлаш. Терапевт беморни ўлим ҳақидаги мулоҳазаларини ўзгаришларга олиб боради, аммо қатъиятли, ҳимоя қилиш механизмлари ва камчиликларни аниқлайди.
   
3. 
   Орзулар билан ишлаш. Кўпинча шамол хуружлари ўлим қўрқуви билан боғлиқ.
   

Экзистенсиал психология муаммолари
Экзистенсиал психологиянинг асосий ғоялари ва назариялари бу йўналишдаги мутахассислар экзенсиал психологияга дуч келадиган муаммоли майдонларнинг умумий сериясига келтирилди. Ирвине Ялом 4 та асосий муаммо ёки тугунни аниқлади:

1. 
   Ҳаёт, ўлим ва вақтнинг муаммолари - инсон ўзининг ўлик эканини тушунади, бу муқаррар равишда берилган. Яшаш истаги ва ўлим қўрқуви тўқнашувни келтириб чиқаради.
   
2. 
   Алоқа, ёлғизлик ва муҳаббат муаммоси - бу дунёда ёлғизликни бошдан кечириш: инсон бу дунёга якка ўзи келади ва уни ёлғиз, оломон ичида ёлғиз қолдиради.
   
3. 
   Масъулият, танлаш ва эркинлик муаммолари - инсоннинг эркинлик истаги ва нақшларнинг йўқлиги, чекловлар, тартибга солинадиган тузилмалар ва айни пайтда уларнинг йўқлигидан қўрқиш низолар келтириб чиқаради.
   
4. 
   Инсон мавжудлигининг мазмуни ва маъносизлиги муаммолари дастлабки учта муаммолардан келиб чиқади. Инсон ўзи ва атрофидаги дунёни доим билади, ўз маъносини яратади. Маълум маънода йўқотиш инсоннинг ёлғизлик, изоляция ва ўлимнинг муқаррарлигидан келиб чиқади.
   

Психологияда мавжуд бўлган танглик
Экзистенсиал психология принтсиплари инсонда юзага келадиган муаммоларнинг мавжудлигига асосланади. Экзистенсиал инқироз ўз ёшлигидан то кексайиб қолган ҳар бир кишига етиб боради, ҳар бири камида бир марта ўзини ҳаётнинг маъносини, мавжудлигини, мавжудлигини сўради. Баъзи одамлар оддий фикрларга эга, бошқалари ўткир ва оғриқли инқирозга юз тутиши мумкин, бефарқлик ва ҳаёт учун қўшимча туртки йўқ: барча ҳислар тугади, келажак тахмин қилинади ва монотон.
Экзистенсиал инқироз инсон ҳаётининг барча соҳаларига кириб бориши мумкин. Ушбу ҳодиса ривожланган мамлакатларнинг барча асосий эҳтиёжларини қондирадиган ва ўз ҳаётларига таҳлил қилиш ва акс эттириш учун вақтга эга бўлган одамларга хос деб ҳисоблайди. Ўзининг яқинларини йўқотган ва "Биз" тоифасида ўйлайдиган киши: "Мен уларсиз кимман?"