23-мавзу. Биринчи жаҳон урушидан кейин Германия, Италия ва Испанияда архив иши

Испания архивлари. Европадаги кўпчилик давлатлардан архив иши соҳасида ортда қолган Испанияда, 1931 йилда монархия тузумининг қулашига қадар илгариги ҳолат ўзгаришсиз сақланиб қолди. Мамлакатдаги барча илғор, тараққийпарвар кучларни бирлаштирган Халқ Фронти хукумати, қайта қуришлар тизимидаги бошқа ўзгаришлар қатори, умумий архив ислоҳотларини амалга оширишда, французча намунадаги архив ишини марказлаштириш йўналишида боришни назарда тутган эди. Бироқ, жаҳолатпараст кучлар ва чет эл хукуматларининг фаолиштирокида генерал Франко томонидан амалга оширилнан фашистлар фитнаси натижасида юзага келган оғир шароитлар, мазкур архив иши соҳасидаги амалга оширилаётган ислоҳотларни йўққа чиқарди. Республикачи хукуматнинг фаолияти асосан, хусусан, исёнчилар сафига келиб қўшилган шахслар ва хонадонлар вакилларига тегишли бўлган, илгари эътиборсиз ташлаб қўйилган ва мусодара этилган хусусий архивларни тўплаш ва бир ерга жамлаш, шунингдек, ҳужжатли материалларни сақлаб қолиш ва муҳофаза қилишга қаратилган эди. 1937 йилда махсус ташкил этилган архивлар, кутубхоналар ва музейлар Кенгаши ушбу тадбирларни амалга оширилиши жараёнини устидан назорат қилган. Муҳим аҳамиятга эга бўлган архивлар ҳарбий ҳаракатлар олиб борилаётган районлардан узоқ, олисдаги худудларга кўчирилган ва хавфсиз жойларга яшириб қўйилган. Давлат сақловхоналари, хусусий архивларга тегишли бўлган кўплаб муҳим аҳамиятли, зарур материаллар билан тўлдирилиб, бойиди. Масалан, бу сингари материаллар қаторига герцог Альба ва бошқа таниқли хонадонлар архивлари, шунингдек, баъзи бир черковлар архивларининг қутқариб, асраб қолинган ҳужжатли материалларини киритиш мумкин.
Испанияда хокимиятни тепасига генерал Франко ва унинг гуруҳи келгач, мамлакатдаги архивларга фашист хукумати хўжайинлик қилди ва ҳужжатли материаллардан ўзларининг мақсадлари йўлида фойдаланишди. Испанияда архивлар фаолияти устидан фашистлар давлатини назоратини мустаҳкамлаш учун, 1939 йилда архивларни децентрализация (марказлашмаган тизимга ўтказиш) қилиш йўналишида ислоҳот ўтказилди: яъни маориф вазирлиги ҳузурида архивлар ва кутубхоналар бошқармаси ташкил қилинди ва маҳаллий давлат архивларининг тармоғи бирмунча кенгайтирилди.