23 Ma’ruza : Inson-mashina interfeysi boshqarish tizimining elementi sifatida

23 - Ma’ruza : Inson-mashina interfeysi boshqarish tizimining elementi sifatida

Interfeys-bu ikki tizim, qurilma yoki dastur orasidagi chegara bo`lib u elementlar orasidagi bog`lanishni tashkil etuvchi yordamchi boshqaruvchi mikrosxemalar yoki bog`lanish qurilmasidir.
Foydalanuvchi interfeysi – foydalanuvchi bilan qurilmalar o`rtasidagi aloqani ta’minlab beruvchi muhit: Buyruqlar qatori interfeysi: matnli qator (buyruq) yordami bilan yo`l ochuvchi kompyuter konstruksiyasi;
Inson “Inson-ishlab chiqarish muhiti” tizimining elementi sifatida tashqi muhit bilan bevosita o‘zining analizatorlari yoki sezgilari orqali aloqa qiladi. Xavfsiz tizimlaryaratishda odam analizatorlarining xarakteristikalari hisobga olinishi kerak. Har qanday analizator asab tomir-lari va ular tutashgan bosh miyadan iborat. Asab tomirlari asab im-pulsini bosh miya qobig‘iga yuboradi. Bu aloqa ikki taraflamadir. Bu analizatorlarning o‘z-o‘zini boshqarishini taminlaydi. Odam analizator-larining o‘ziga xosligi shundan iboratki, ular bir juftdir, bu esa ishonch-lilik darajasi yuqoriligini ta’minlaydi.
Analizatorlarning asosiy xarakteristikasi ularning sezgirligidir. Analizatorlarga ta’sir qiluvchi har qanday qitiqlovchi ham sezilavermay-di.U sezilarli bo‘lishi uchun ma’lum miqdorga etishi kerak.Qitiqlovchining jadalligi ortib borishi bilan shunday bir vaqt keladiki, analizatorlar-ning qobiliyati pasayadi, og‘riq paydo bo‘ladi va uning faoliyati buziladi. Minimal qiymatini pastki absolyut sezish chegarasi, maksimal qiymatini esa – yuqorigi absolyut sezish chegarasi deyiladi. Psixofizik tajribalar qitiqlovchining kuchiga nisbatan sezish kattaligi sekinroq o‘zgarishini ko‘rsatadi. Inson sezgi a’zolari tashqi va ichki turlariga bo‘linadi. Tashqi sezgi a’zolariga - ko‘rish (ko‘z), eshitish (quloq), sal tegib ketmoq, og‘riq, harorat (teri), hid sezish (burun), ta’m sezish (til va tanglay); Ichki sezish organlariga - qon bosimi, kinestetik (mushak va paylar), vestibulyar (quloq ichida joylashgan), tananing ichida va ichki a’zolarida joylashgan maxsus turlarga bo‘linadi.
Sezgi a’zolarining asosiy xususiyatlari bilan tanishib chiqamiz.
1. Signallarning jadalligiga absolyut sezgirlik. Bu pastki (minimal) sezish chegarasi va yuqorigi (maksimal) sezish chegaralari bilan xarakterla-nadi. Masalan, kishi qulog‘ining eshitish chegarasi Rmin=210-5Pa og‘riq chegarasi Rmax=2102Pa va sh.o‘.
2. Jadallikka sezgirlik chegarasi - bu ta’sir qiluvchining sezish chegarasi-dan og‘riq chegarasigacha bo‘lgan barcha o‘timlardagi qiymatlarni o‘z ichiga oladi.
3. Signalning minimal davomiyligi - bu signalning ta’sir qilishi boshla-nishidan unga bo‘lgan reaksiya sezilguncha ketgan vaqt (sensomotor reaksiya). Bu yashirin vaqt ham deb ataladi.
4. Adaptatsiya (ko‘nikish) va sezgirlikning oshishi barcha sezgi a’zolariga xos vaqt bilan xarakterlanadi. Kishini o‘rab turgan muhitdagi salbiy o‘zgarishlar sezgi a’zolari faoliyatining yomonlashuviga olib keladi.
Past va yuqori harorat, titrash, shovqin, zo‘riqishlar, vaznsizlik, axborot oqimining jadal ortib ketishi, vaqtning etishmasligi, charchash, nohush mikroiqlim sharoitlari, stress -bular hammasi sezgi a’zolari xarakte-ristikalarining o‘zgarishiga olib keladigan omillardir.