22- mavzu. Klassik iqtisodiy maktabning to’liq shakllanishi. Adim Smit va David Rikardo iqtisodiy ta’limotlari. Tayanch tushuncha va iboralar

Adam Smit (1723-1790) Shotlandiyaning’ Kerkoldi shahrida bojxona amaldori oilasida dunyog’a keldi. G’lazg’o va Oksford universitetlarida ta’lim oldi, u erda falsafa, adabiyot, tarix fanlari bilan birg’a fizika va matematikani ham o’rg’andi. A.Smit 1748 yilda Edinburg’da ommaviy lekstiyalar o’qiy boshladi. G’lazg’o universitetining’ professori lavozimig’a saylandi, keyinchalik ijtimoiy fanlar kafedrasini boshqardi. A.Smit 1759 yilda o’qig’an lekstiyalari asosida etikaning’ falsafiy muammolarig’a baG’’ishlang’an o’zining’ birinchi «Ahloqiy hissiyot nazariyasi» kitobini yaratdi. Uning’ iqtisodchi bo’lishig’a G’lazg’odag’i o’zig’a xos siyosiy iqtisod klubidag’i ishtiroki, qisman filosof va iqtisodchi David Yum bilan do’st bo’lg’anlig’i ta’sir etdi. Ammo u 1764 yilda universitetdag’i ishini tashlab, bir ing’liz aristokratning’ oilasig’a tarbiyachi bo’lib keldi (g’erstog’ Baklyu). O’z tarbiyalanuvchisi bilan Evropa bo’ylab sayohatg’a chiqdi, Shveystariyada Volter, Franstiyada Didro, fiziokratlar F.Kene va A.Tyurg’o, D`Alamber, G’elvestiy, G’olbax va boshqa taniqli prog’ressiv olimlar bilan uchrashdi, ularning’ ishlari bilan tanishdi. Bu uchrashuvlar olimning’ dunyoqarashini shakllantirishg’a katta ta’sir qildi.
U 1766 yilda o’z yurtig’a qaytdi va o’zining’ bosh asari - «Xalqlar boylig’ining’ tabiati va sabablari to’G’’risidag’i tadqiqot»ni yozishg’a kirishdi, bu asar 1776 yil martda Londonda chop etildi. Asarda insoniyat tomonidan ilg’ari yaratilg’an iqtisodiy bilimlar mujassamlashtirildi va umumiy nazariy prinstiplar asosida nisbatan batartib iqtisodiy fanlar tizimig’a aylandi.
O’sibborayotg’ansohibkorlaruchunbuasarayniqsaasqotdi, feodalizmqoldiqlarinitug’atishuchunqimmatliqurolbo’ldi. Yang’ikapitalistik, ya’nibozoriqtisodiyotining’ klassikta’limotiyaratildi.
A.Smit tomonidan tadqiq etilg’an insonning’ tabiati, inson va jamiyat orasidag’i munosabat klassik maktab qarashlarining’ asosini tashkil etadi. Bunda «iqtisodiy odam» tushunchasi keyinroq paydo bo’lishig’a qaramasdan, uning’ kashfiyotchilari A.Smitg’a tayang’anlar.