21-ma’ruza. Viruslar va ularning klassifikatsiyasi. Reja

21. Tomat zarhallanishi (bronzalashishi) virusi. (R)/*:*/*:S/*:S/Th Bu viruslar tripslar ѐrdamida bu viruslar tarqaladi. Kasal o’simlikda mozaika va nekroz hosil qiladi. Mexanik usulda boshqa o’simlikka oson o’tadi, o’simlik shirasida beqaror. Zarrachalarining diametri 80 nm, lipidlar tutadi. Bu viruslar hayvon viruslariga o’xshab ketadi.
8.4.3. Zarrachalari batsillasimon ѐki o’qsimon shaklli viruslar
22. Beda mozaikasi virusi. R/1(1,1/16)+(0,8/16)+(0,7/16):U/U :S/Ap Bu viruslar batsillasimon shaklga ega bo’lib, to’rt xil uzunlikka ega. Eng kattasining uzunligi 58 nm, eni 18 nm. Zarrachalarida RNK ning uch xil fragmenti mavjud. Ularning yig’indisi virus genomini tashqil etadi. Virus mexanik usulda o’tadi. Nopersistent usulda shiralar ѐrdamida ham tarqaladi. Kasal o’simlikda mozaika ѐki xalqali dog’lar hosil qiladi. Bu virus guruhi kukumoviruslar guruxiga yaqin. 23. Kakao shoxlarining deformatsiyasi virusi. */*:*:U/U:S/Cts Viruslarning shakli batsillasimon bo’lib, diametri 28 nm: zarrachalarining uzunligi o’zgarib turadi: ko’pincha 100- 150 nm. Virusning tashuvchisi hitovkalar (qalqonsimonlar) bo’lib. ularda virus rivojlanishning ma’lum siklni o’tadi. O’simlik shirasidagi virus beqaror bo’lib, mexanik usulda qiyinlik bilan boshqa o’simlikka yuqadi. O’simliklarda mozaika va o’simlik shoxlarini o’sib ketishiga olib keladi. Janubiy Afrikada ko’p tarqalgan. Kakao o’simligiga katta zarar yetkazadi.
24. Rabdoviruslar guruhi. [R/1:4/2:U/E:S,I,V/Ap,Au,Di,O] Batsillasimon zarralarga ega bo’lib, murakkab tuzilishga ega: ularning eni 50-100 nm, uzunligi 200 - 300 nm. Zarrachalar tashqi tomonidan oqsil-lipid membranaga ega: nukleokapsidi spiralsimon shaklli bo’lib, u oqsil va RNK dan tuzilgan. Bu guruhga baliq (forel), hashoratlar (drozofil), hayvon (quturish) kasalliklari viruslari kiradi. 8.4.4. Viroidlar O’simliklarda virusga o’xshash kasalliklar yuzaga keltiradi. Harakterli xususiyatlaridan biri, ular nukleoproteid hosil qilmaydi. Bir o’simliklardan ikkinchisiga mexanik usulda oson o’tadi. RNK molekulyar massasi 50.103 dan 125.103 gacha. Eng yaxshi o’rganilgan viroid bu ―kartoshkaning dugsimonlashishi viroidi‖dir. Viroidlar, birinchi marta Diner tomonidan (1972) aniqlangan. Xrizantema o’simligining pakanalashishi kasalligiga ham uning viroid sababchidir.
V.M Jdanovning(1990) (18) viruslarni oddiydan – murakkabga printsipi asosida tuzilgan klassifikatsiyasi ―Evolyutsiya virusov‖ kitobida viruslarni evolyutsion nuqtai nazardan eng oddiy prion, viroidlardan boshlab virus tuzilishi murakkablashgan sari ular klassifikatsiyani keyingi pog’onasiga joylashtirilgan holda berilgan (qavs ichida tartib raqamlari keltirilgan). Asosiy e’tibor bu yerda virion xususiyatlari, ularni morfologiyasi(taѐqchasimon, izometrik, o’qsimon), viriondagi qobiqni borligi pozitiv ѐki negativ genomli, nuklein kislotani tiplari