2021-yil 25-noyabr 2021-yil

Таянч иборалар: 
донишманд, шоир, шеърхонлик кечаси, гўзал шеърлар, аҳли маж-
лис, адабий мактаб.
Abstract:
 Amir Umarkhan (1810-1822), a well-known poet by the pseudonym Amir, 
organized special ceremonies in his palace. In particular, the poetic circle of poets was frequent. 
The participants of such a poetry night described the elegance of Fazli’s character. Some of the 
poems read at the meetings were given by Fazliy Namangani “... she’rhoi latif (beautiful poems).” 
, quoted in Majmuai Shoiron.
Аннотация:
Амир Умархан (1810-1822), известный поэт под псевдонимом 
Амир, организовал в своем дворце особые церемонии. В частности, частым был поэти-
ческий кружок поэтов. Участники такого вечера поэзии описали элегантность харак-
тера Фазли. Некоторые из прочитанных на собраниях стихов были написаны Фазлий 
Намангани «... ше’рой латиф (прекрасные стихи)». , цитируется в Majmuai Shoiron.
“Мажмуаи шоирон”га киритилган шеърларнинг аҳамятли томони шундаки, 
хонлиқ ҳудуди ва саройда содир бўлган воқеа-ҳодисалар қаламга олиниб, назмий 
усул билан баён қилинган. Хос базмда ўз давринг баъзи ёш иқтидорли шоирлар 
иштирок қилган ва машваратни сардор сифатида Фазлий Намангонийнинг ўзи 
бошқарган.
“Манки Фазлий он ҳарифонам,
Шаш рубоий ба нутқи миронам.” [1. 339б - саҳ.]
Маъноси:
Менки, Фазлий улар билан улфатман, олти рубоий улуғларнинг нутқидан. 
Фазлий ёш иқтидор эгаларини шу тариқа илҳомлантирган ва хос базмда
уларга устозлик қилган. Қўқонда катта бир адабий мактаб шакилланишига 
замин яратган. Шундай шоирлардан бири Муҳташам.
“Фозили нуктаи хирад ронди,
Шаш рубоийи Муҳташам хонди.” [1. 339
б
- саҳ.]

---

352
Маъноси:
Фозил, донишманд қаламга олди,
Муҳташам олтита рубоий ўқиди. 
Муҳташамнинг олтита рубоийсини “Мажмуаи шоирон”га киритган. Бу ол-
тита рубоийда муҳим воқеа баён этилган. 
“Гуфта он зуфунуни табиъ жамил,
Баҳри таърихи шоҳ Исмоил.” [1. 339 - саҳ.]
Маъноси:
Чиройли табъ билан у донишманд айтди,
Шоҳ Исмоилнинг таърихини.
Шоҳ Исмоилдан аосий мақсад Самонийлар давлатининг асосчичиси Исмо-
ил Самоний (849—907). Амир Умархоннинг ҳам Исмоил Самоний каби мар-
казлашган давлат тузишига ишора қилмоқда.
Муҳташамнинг рубоийларидан олдин ижоди ва олтита рубоийсида келтир-
ган воқеа-ҳодисалар ҳақида Фазлий “Мажмуаи шоирон”да ўн икки байт масна-
вий-тавсиф келтирган. 
Дод овар Жамшиди ливо шоҳ Умар, 7510, 339
б 
- саҳ.
Орои гул адли у чунон дод самар.
Асли у жоҳаш тулуъи шамъи карамий,
Шуд соли жулуси улвий шоҳ Умар.
شد سال جلوس علوی شاه عمر 
Юқоридаги маснавийда Фазлий Исмоил Самонийга қиёс қилган бўлса, Бу 
ерда Муҳташам Турони замин ва Эрони заминда машҳур ва афсонага айланган 
Жамшид шоҳ байроғи ва адолатининг қайта тикланиш орқали амир Умархонни 
сифатламоқда. 
Маъноси: 
Шоҳ Умар Жамшиднинг адолат байроғини келтирди,
Унинг адолатининг самараси шуқадар гул чиройи каби.
Унинг асл мартабаси чиққан қуёш карами,
Буюк шоҳ Умарнинг жулус йили бўлди. 
Рубоийнинг асл матни (
شد سال جلوس علوی شاه عمر
) араб имлосидаги 
тўртинчи мисрасини абжад ҳисоби бўйича йилга айлантирсак 1225 рақами ҳо-
сил бўлади. Уни абжад қоидасига асосаланиб қуйидагича милодий йилга айлан-
тирамиз.
1225
: 33= 37
1225-37=1188
188+621=1809 милодий йил ҳосил бўлади. Бу йил амир Умархон Қўқон хон-
лиги тахтига ўтирган йил. 
Хуллас, ёш иқтидорли ижодкорларга Қўқон адабий муҳитида таниқли шо-
ирлар даврасида сўз айтишга рухсат берлиб илоҳлантирилган. Бунинг нати-
жасида ёш ижодкорлар муҳим таърих воқеликларни қаламга олган ва шеърият 

---

353
орқали тарих зар варақларига муҳрлаган. Амир Умархоннинг (1810-1822 йй.) 
тахтга ўтириш санасини ёритиш учун ёш қаламкашларга ижозат берилгани 
бағрикенглик ва келажак учун замин тайёрлаш. Ҳеч ким танимайдиган ёш шоир 
шеъри “Мажмуаи шоирон”га кириши Қўқон адабий муҳитида шоирларга бўл-
ган эътиборнинг далилидир. Қўлёзма манбаларни тақиқ қилиш адабиётими ва 
тарихимизни асл манбалар орқали таҳил қилишга кенг имконият яратади.