2021-yil 25-noyabr 2021-yil

Business-to-business
(B2B) - biznes biznes uchun. Ushbu turdagi raqamli bozorlarda tashkilotlar bir-birlariga raqamli
vertikal bozorlar (ma'lum bir hududdagi o'ziga xos savdo jamoalari), turli etkazib beruvchilarning raqamli savdo maydonchalari,
tarmoqlararo portallar, kim oshdi savdolari, raqamli birjalar yordamida sotadilar. B2B yo'nalishi bugungi kunda eng rivojlangan
raqamli bozor turidir.
2.
Business-to-Consumer
(B2C) - biznes iste'molchi uchun. Tashkilotlar tovar va xizmatlarni alohida olingan
iste'molchilarga vitrina saytlari, chakana savdo, virtual savdo markazlari, onlayn xizmatlar (transport, sug'urta, sayohat, bank, ta'lim va
boshqalar) shuningdek raqamli kataloglar asosida sotadilar. Bu, oxirgi iste'molchiga yo'naltirilgan biznesdir.
3.
Business-to- Government
(B2G) - davlat uchun biznes. Biznes, hukumat va ma'muriy tuzilmalar o'rtasida davlat
(munitsipal) xaridlari bo'yicha o
ʻ
zaro munosabatlar amalga oshadi.
4.
Consumer-to-Consumer
(C2C) - iste'molchi iste'molchi uchun. Iste'molchilar tovar va xizmatlarni bir-birlariga alohida
raqamli auksionlar orqali sotadilar.
Bozor ishtirokchilari - xaridorlar, sotuvchilar va vositachilar, shuningdek 
infratuzilma va bozor qoidalarini ta’minlovchi tashkilotlardir. Mahsulotlar – bu 
xaridorlar va sotuvchilarning bozorga kirishiga sabab boʻlgan omillar, yaʻni tovarlar 
va xizmatlardir.
Jarayonlar deganda bozor mahsulotlarini sotish va sotib olish, shuningdek 
yangi mahsulotlarni ishlab chiqarish, marketing tadqiqotlari, mahsulotlarni 
qidirish, buyurtma qilish, etkazib berish va iste’mol qilish bo’yicha to’g’ridan-to’g’ri 
harakatlarni o’z ichiga oladigan bozor ishtirokchilarining o’zaro aloqasi tushuniladi. 
Raqamli bozorning barcha elementlari real, jismoniy ko’rinishda ham, axborot va 
telekommunikatsiya texnologiyalari yaratgan muhit orqali ham mavjud.
64 
https://xs.uz/uz/post/dunyo-raqamlashmoqda
65
https://www.statista.com/topics/871/online-shopping/#dossier-chapter1

---

214
Raqamli bozor an’anaviy bozorga qaraganda ancha takomillashgan raqobat 
muhitidir. Raqamli bozorda xaridorlar va sotuvchilar soni ancha koʻproq, yangi 
ishtirokchilarning bozorga kirishi uchun deyarli hech qanday to’siqlar deyarli 
mavjud emas, axborotdan erkin foydalanish imkoniyati mavjud.
Sotuvchilar turli xil korxona va tashkilotlar, ham katta, ham kichik va o’rta biznes 
vakillari bo’lishi mumkin. Sotuvchilar turli xil geografik joylarda joylashgan bo’lishi 
mumkin, axborot va telekommunikatsiya texnologiyalarini amalga oshirishning turli 
darajalarida bo’lishi mumkin. An’anaviy bozorda yirik korxonalar odatda afzalliklarga 
ega, ular ko’proq bozor ulushini egallashi mumkin. Raqamli bozorda kichik biznes 
yirik korxonalar bilan teng sharoitlarda raqobatlasha oladi. Zamonaviy bozorda 
ishlaydigan barcha korxonalarni raqamli bozorda qanday namoyish etilishiga qarab 
tasniflash mumkin:
• An’anaviy korxonalar an’anaviy bozorda amal qiladilar va faqat zarur 
boʻlgandagina raqamli bozorga murojaat qiladilar,
• Aralash korxonalari o’z bizneslarining bir qismini Internet orqali amalga 
oshiradilar;
• To’liq raqamli korxonalar faqat Internetda mavjud boʻladilar. 
Raqamli bozorda xaridorlar an`anaviy bozorlardagi xaridorlardan yuqoriroq 
daromad hamda axborot texnologiyalaridan foydalanish jihatidan ko`nikma bilan 
farq qiladilar. Bu xususiyat Internetga kirish uchun siz uskunalar sotib olishingiz va 
ma’lum bir bilim darajasiga ega bo’lishingiz bilan bog’liq. 
Turli mamlakatlarda xaridorlarning hatti-harakatlarining oʻziga xos xususiyatlari 
ham mavjud. Bu shaxsiy kompyuterlarning ommaviylashgani darajasiga, tarmoqning 
tarqalishi va ishonchliligiga, aloqa liniyalarining rivojlanish darajasiga, iste’molchilar 
xulq atvorining milliy xususiyatlariga va boshqa ko’plab omillarga bog’liq.
Tashkiliy jihatdan raqamli bozorlarni bir nechta turlarga bo’lish mumkin.
1.