2021 development issues of innovative economy in the agricultural sector

 
 
“DEVELOPMENT ISSUES OF INNOVATIVE ECONOMY IN THE 
AGRICULTURAL SECTOR”
 
International scientific-practical conference on March 25-26, 2021. 
Web: 
http://conference.sbtsue.uz/uz
 
иқтисодий қурғоқчилик 
- 
бу ҳосилдорликнинг пасайиши ва ҳосилни йўқотиш натижасида келиб 
чиқадиган табиий ҳодисаларнинг инсон фаровонлиги билан ўзаро таъсири ҳисобланади 
[5]. 
Тадқиқот методологияси:
Қурғоқчилик одатдаги гидрометеорологик ҳодиса ва глобал таҳдиддир. 
Иқлим ўpгариши билан қурғоқчилик янада қизғин ва тез
-
тез бўлиб туриши мумкин. Қурғоқчиликни 
самарали мониторинг қилиш тадқиқотчилар ҳам, ҳам қурғоқчиликни бошқариш ва юмшатиш учун 
масъул бўлганлар учун жуда муҳимдир. Сўнгги 50 йил ичида масофадан туриб зондлаш 
анжомларни анъанавий дала ўлчовлариларини амалга оширишдан узоқлаштирди
ва қурғоқчилик 
билан боғлиқ бўлган асосий ўзгарувчиларни иложи борича каттароқ фазовий ва вақтинчалик 
ўзчовларда кузатиш ва баҳолашга имкон берди. Маълумотлари этарли бўлмаган ва чекланган 
миқдордаги кузатув пунктлари мавжуд бўлган минтақаларда бу айниқса
муҳимлигини исботлади. 
Ҳозирда мавжуд бўлган масофадан зондлаш маълумотлари қурғоқчилик тарқалишининг деярли 
барча жабҳаларини қамраб олади ва бу ҳодисани тушунишимизга ёрдам беради. 
Европа космик агентлигининг MODIS суньий йўлдош курилмалари томонидан ҳар ҳафта 
оралиғида, глобал миқёсда 5 километрлик аниқликда Эвапоративе Стресс Индекс (ЭСИ) деб 
номланган глобал маълумотлар тўплами, сув этишмаслиги сабабли ўсимлик қатлами пасайган 
қурғоқчилик минтақаларини аниқлашга ёрдам берадиган суньий йўлдош тасвирлари 
маьлумотларини тақдим этиб келади. ЭСИ "қуруқ қурғоқчилик" ҳақидаги дастлабки сигналларни 
аниқлаши мумкин, бу ҳолат узоқ вақт давомида иссиқ, қуруқ ва шамолли шароитларда тупроқ 
намлигининг тез пасайишига олиб келади. Сув йўқотилишининг камайиш тезлиги, ўсимликларнинг 
соғлиғи пасайиши, ер усти ҳароратидан фойдаланиш орқали кузатилиши мумкин. ЭСИ ландшафт 
бўйлаб тупроқ намлигини кузатилган ёғингарчилик маълумотларидан фойдаланмасдан 
тасвирлайди. Ривожланаётган минтақаларда ва дунёнинг бошқа қисмларида бу
жуда муҳимдир, 
ёғингарчиликни ер усти кузатувлари етарли эмас. ЭСИ ер усти ҳарорати сунъий йўлдош 
кузатувларига асосланган бўлиб, улар эвапотранспирация (ЭТ) туфайли сув йўқотилишини, тупроқ 
ва ўсимликлар сатҳидан буғланиш орқали ва ўсимлик барглари орқали транспирация орқали сув 
йўқотилишини тахмин қилиш учун ишлатилади. 
2-
Расм. Ўзбекистон худудининг ўртача Эвапоративе Стресс Индекс (ЭСИ) нинг ўзгариши 
кўрсаткичлари. 
Одатда, етарли миқдорда сув таъминотига эга бўлган соғлом яшил ўсимликлар қуруқ ва / ёки 
стрессли ўсимликларга қараганда анча секинроқ қизийди. ЭСИ қуруқлик юзаси ҳароратининг 
ўзгаришига асосланиб, ҳозирги ЭТ тезлигини нормал шароитга солиштиришни кўрсатади. ЭСИ 
нинг салбий кўрсаткичлари нормал ЭТ кўрсаткичларидан паст ҳисобланиб, бу тупроқнинг намлиги 
-2.5
-2
-1.5
-1
-0.5
0
0.5
1
1.5
2
1/
8/
2010
5/
8/
2010
9/
8/
2010
1/
8/
2011
5/
8/
201
1
9/
8/
2011
1/
8/
2012
5/
8/
2012
9/
8/
2012
1/
8/
201
3
5/
8/
2013
9/
8/
201
3
1/
8/
2014
5/
8/
2014
9/
8/
2014
1/
8/
2015
5/
8/
2015
9/
8/
2015
1/
8/
2016
5/
8/
2016
9/
8/
2016
1/
8/
201
7
5/
8/
2017
9/
8/
201
7
1/
8/
2018
5/
8/
2018
9/
8/
2018
1/
8/
2019
5/
8/
2019
9/
8/
2019
1/
8/
2020
5/
8/
2020
9/
8/
2020

---

57