2021 development issues of innovative economy in the agricultural sector

 
Key words
: cost accounting, production cost report, order costing, process costing, 
expense. 
 

 
1
SamISI tayanch doktoranti 

---

129 
 

“DEVELOPMENT ISSUES OF INNOVATIVE ECONOMY
 IN THE 
AGRICULTURAL SECTOR”
 
International scientific-practical conference on March 25-26, 2021. 
Web: 
http://conference.sbtsue.uz/uz
 
Bozor iqtisodiyoti sharoitida ishlab chiqarish samaradorligini oshirish hamda yetakchi 
tarmoqlarini modernizatsiyaqilish sharoitida raqobatbardosh mahsulot (ish, xizmatlar) ishlab chiqarish 
katta ahamiyatga ega. Buning uchun mamlakatda 
iste’molchilar
ehtiyojini qondiraoladigan arzon hamda 
sifatli mahsulot ishlab chiqarish kerak. 
Bunda asosiy ko’rib chiqiladigan masalardan biri mahsulot 
tannarxini o’rganib uni imkon qadar pasaytirishdan iborat.
O'zbekiston Respublikasi Prezidenti Sh.M. Mirziyoyev “Birinchi –
islohatlarning qay darajada 
samara berayotganini ko'rsatadigan maqsadli dasturlarni amalga oshirish natijadorligi. Bular qatorida 
sanoat va boshqa tarmoqlarni rivojlantirishning quyidagi iqtisodiy va moliyaviy ko'rsatkichlarini keltirish 
mumkin: ishlab chiqarishquvvatlarining ahvoli, xarajatlarni va tannarxni pasaytirish, mahalliylashtirish 
va rentabellik darajasi, mahsulot raqobatdoshligini so'zsiz oshirish”
2
deb qayd etdilar. Bundan ko'rinib 
turibdiki, moliyaviy hisobotda aks ettiriladigan xarajatlar va tannarx, mahalliylashtirish va rentabellik 
darajasi kabi ko'rsatkichlar bugungi kunda o'ta muhim ahamiyat kasb etishini alohida ta'kidlash lozim. 
Mahsulot tannarxi “Mahsulot (ish, xizmatlar)ni ishlab chiqarish va sotish xarajatlarining tarkibi 
hamda moliyaviy natijalarni shakllantirish tartibi to’g’risida”gi Niz
omga muvofiq tarkibiga quyidagi 
xarajatlar kiradi. Bu xarajatlar korxona mahsulot ishlab chiqarishida bevosita qatnashib mahsulot 
tannarxini shakllantiradi: 

Ishlab chiqarish bilan 
bog’liq
bo’lgan
moddiy xarajatlar; 

Ishlab chiqarish xususiyatiga ega 
bo’lgan
mehnatga haq 
to’lash
xarajatlari; 

Ishlab chiqarishga tegishli 
bo’lgan
ijtimoiy 
sug’urtaga
ajratmalar; 

Asosiy vositalar va ishlab chiqarish ahamiyatiga ega 
bo’lgan
nomoddiy aktivlar 
amortizatsiyasi; 

Ishlab chiqarish 
ko’rinishidagi
boshqa xarjatlar. 
Ushu tasniflash asoslari bugungi kunda xalqaro standardlar talablariga mos kelmay qoldi. Uni 
takomillashtirish zaruriyati mavjud.
Ishlab chiqarish jarayonida mahsulot tannarxini optimallashtirishda hamda samarali yakuniy 
moliyaviy natijaga erishishda tayyor mahsulotga qilingan xarajatlarni 
o’rganish
muhimdir. 
Sarflanayotgan har bir turdagi xarajatlarni mahsulot tannarxiga to’g’ri taqsimlash va optimal darajada 
muvofiqlashtirish buxgalterning asosiy vazifalaridan hisoblanadi. Bu masalada korxonada buxgalterlar, 
tahlilchi-
iqtisodchilar yoki menejerlar xarajatlarni qay yo’sinda turkumlanishini mukammal darajada 
bilishlar ishart. 
Xarjatlar hisobi va mahsulot tannarxini kalkulyatsiya qilish 
–
boshqaruv hisobining eng asosiy 
funksiyalaridan hisoblanadi. Boshqaruv uchun menejerlarga shunchaki xarajatlar emas, balki aniq bir 
obyektga tegishli chiqimlar to’g’risidagi
, ya’ni “xarajatlarni qayd qilish obyektiga” nisbatan 
qilingan xarajatlar to’g’risidagi axborot zarur bo’ladi.
Xarajatlar quyidagi belgilariga qarab turkumlanadi: 

Mahsulotga tegishli bo’lgan xarajatlar va davr xarajatlari;

Bevosita va bilvosita xarajatlar; 

Ishlab chiqarilgan mahsulotning tannarxi to’g’risidagi hisobot.
Ishlab chiqarilgan mahsulot tannarxi- 
bu ma’lum davrda ishlab chiqarilgan tayyor mahs
ulotga 
tegishli ishlab chiqarish xarajatlaridir. Mahsulot tannarxi 
ko’rsatkichi
ishlab chiqarishni rejalashtirish, 
uning samaradorligini tahlil qilish va xarajatlar ustidan nazoratni amalga oshirishda muhim rol 
o’ynaydi.
Mahsulot tannarxini 
to’g’ri
rejalashtirish, hisoblash va tahlil etishda hamda uning pasayish 
manbaalarini aniqlash maqsadida faqat umumiy xarajatlarnigina emas, balki ularning tarkibiy qismlarini 
ham bilish muhim ahamiyat kasb etadi. 
Chet el adabiyotlarida xarajatlarni asosan quyidagicha turlarga ajartishgan: 
1. Vaqt bilan 
bog’liq (Historical,Pre
-determined); 
2. Tabiati va elementlari 
bo’yicha (Material, labour, overhead);
3. Tannarx obyektlariga olib boorish usuliga qarab (Direct, indirect); 
2
Мирзиёев Ш.М. Танқидий таҳлил, қатъий тартиб интизом ва шахсий жавобгарлик –
ҳар бир
раҳбар 
фаолиятининг кундалик қоидаси бўлиши керак., 2017 йил 14 январь.
-
Тошкент:
“Ўзбекистон”, 2017, 
-
26 б.

---

130