2021 antonomaziya va metafora ularning o‘zaro munosabati

Natijalar bo‘limi
Ayonki‚ narsa-buyum, voqea va hodisalar o„rtasidagi o„zaro 
o„xshashlikka asoslangan ma‟no ko„chishiga metafora deyiladi. SHarq mumtoz 
adabiyotshunosligida metafora istiora deb nomlangan va alohida badiiy san‟at sifatida 

---

Oriental Renaissance: Innovative, 
educational, natural and social sciences 
 
VOLUME 1 | ISSUE 3 
ISSN 2181-1784 
Scientific Journal Impact Factor SJIF 2021: 5.423 
473 
w
www.oriens.uz
April
2021
 
 
o„rganilgan. A.Husayniy ‟‟Badoyi‟ us-sanoyi‟‟‟ asarida istioraga quyidagicha tavsif 
beradi: ”Istiora majozning bir nav‟idur. Haqiqat lafzni, o„z yasog„i, ya‟ni nimani 
mo„ljallab yasag„on bo„lsalar o„shul ma‟noda qo„llamoqtin iborattur. Majoz lafzni 
o„z yasog„idin o„zga ma‟noda yasog„u lafzu ushul ma‟no orasindag„i biror aloqa-yu 
munosabatg„a asoslanaroq qo„llamoqtin iborattur, o„z yasog„ida tushunmakka moni‟ 
bo„lg„uchi jumladoshi keltirmak sharti bila. Masalan, 
sher 
derlar andin 
yuraklig 
kishini
ifoda etarlar.‟‟
Abdurauf Fitrat esa “Adabiyot qoidalari” nomli qo„llanmasida istioraga 
quyidagicha tavsif beradi: “Bir so„zning o„z ma‟nosidan boshqa bir ma‟no uchun 
ishlatilmakidir. Shul shart bilankim, u so„zning o„z ma‟nosi bilan yangi ma‟nosi 
orasida bir turli o„xshashlik bo„lsun”. Anglashiladiki‚ istiorada muayyan so„z o„z 
ma‟nosida emas, balki majoziy bir ma‟noda ifodalanadi va bunda so„zning o„z 
ma‟nosi bilan ko„chma ma‟nosi o„zaro o„xshashlikka asoslanadi. Adabiyotshunos 
olim A.Hojiahmedovning «She‟riy san‟atlar va mumtoz qofiya» asarida istiora 
xususida quyidagilar yozilgan: «Istiora arabcha so„z bo„lib, «biron narsani omonatga 
(vaqtincha) olmoq» degan ma‟noni ifodalab, adabiy asarda so„zni o„z ma‟nosidan 
boshqa bir ma‟noda, aniqrog„i uni haqiqiy ma‟nosida emas, balki majoziy bir 
ma‟noda qo„llash san‟ati sanaladi. Ko„pincha bu ikki ma‟no o„zaro o„xshashlikka 
asoslanadi. SHu jihatdan istiora tashbih san‟atiga yaqin turadi. Istiora aksar hollarda 
tashbihi kinoyaga, ya‟ni mushabbihi tushirilgan tashbihga teng keladi».
Aytilganidek‚ metafora usulidagi ma‟no ko„chishida narsa-hodisalar orasidagi 
o„xshashlikka asoslaniladi. Metafora yashirin o„xshatishdir‚ unda o„xshatilayotgan 
narsa tushirib qoldiriladi‚ o„xshayotgan narsa uning ma‟nosini bildiradi. 
“Adabiyotshunoslik terminlari lug„ati” da o„xshatishga quyidagicha ta‟rif berilgan: 
“narsa, hodisa yoki tushunchani ma‟lum umumiylikka, o„xshashlikka ega bo„lgan 
boshqa narsa, hodisa yoki tushuncha bilan chog„ishtirishdir.” Metafora hamma vaqt 
o„xshashlik asosida yuzaga kelsa ham, biroq u o„xshatishdan quyidagi jihatlari bilan 
farq qiladi: a) o„xshatishda o„xshagan ham, o„xshatilgan ham ma‟lum grammatik 
vositalar bilan birgalikda o„z ma‟nolarida qatnashadilar. Metaforada esa 
o„xshatiluvchi narsa o„rnida o„xshatilganning o„zi ko„chma ma‟noda keladi; b) 
o„xshatishda hamma vaqt ikki yoki uch komponent ishtirok etib, u xohlagancha 
kengayishi mumkin bo„lsa, istiorada ko„chma ma‟no tashuvchi bir komponentgina 
ishtirok etadi.