2021 antonomaziya va metafora ularning o‘zaro munosabati

Key words:
 antonomasia, metaphor, irony, metonymy.
KIRISH
O„zbek tilshunosligida ijodkor badiiy asarlari tilini, poetik nutqini lingvistik 
asosda ilmiy o„rganish va targ„ib etish, badiiy tafakkur taraqqiyoti umumiy 
qonuniyatlari va an‟analarining o„zbek tilida namoyon bo„lishini tadqiq qilish, 
ajdodlarimiz adabiy merocining mazkur qonuniyatlar takomilidagi ulkan hiccacini 
tilda yuz bergan tarixiy jarayonlar bo„yicha yoritish kabilar birlamchi vazifa 
hicoblanadi. Bugungi kunda til imkoniyatlarini egallash milliy ma‟naviyatni 
takomillashtirish hamda uni yoshlar ongiga singdirishda alohida ahamiyat kasb etadi. 
Mustaqillik yillarida ham badiiy asarlar tili leksikasi tadqiqiga oid ilmiy ishlar 
talaygina yaratildi. Ular jumlasiga H.Dadaboyev, N.Axmatov, M.Rustamov, 
N.Husanov, R.Zohidov, Y.Saidov, Sh.Egamova kabilarning tadqiqotlarini aytib o„tish 
mumkin. Ushbu tadqiqotlarda XI-XIV asr yozma yodgorliklari tilidagi ijtimoiy-

---

Oriental Renaissance: Innovative, 
educational, natural and social sciences 
 
VOLUME 1 | ISSUE 3 
ISSN 2181-1784 
Scientific Journal Impact Factor SJIF 2021: 5.423 
471 
w
www.oriens.uz
April
2021
 
 
siyosiy, sotsial-iqtisodiy terminlar, Muhammad Solih, Gadoiy, Alisher Navoiy, So„fi 
Olloyor, Fitrat kabi ijodkorlarning badiiy asarlari leksikasi ma‟lum darajada tahlil 
etildi. 
Antonomaziya masalasi jahon tilshunosligida qisman o„rganilgan. Bunga misol 
sifatida Arutyunyan Mikael Arutyunovichning 2011-yilda himoya etgan “Struktura, 
semantika i pragmatika stilisticheskogo priema «antonomaziya» na materialax 
nemetskogo yazыka” mavzuidagi nomzodlik dissertatsiyasini aytib o„tish mumkin. 
Ushbu tadqiqotda antonomaziya O.S.Axmanova, I.R.Galperin, V.N.Teliya, N.D. 
Arutyunova, A.N. Stepanova kabilarning ishlarida ma‟lum darajada o„rganilganligi 
aytiladi.
O„zbek adabiyotshunosligida talmeh bo„yicha ma‟lumotlar Y.Is`hoqov, 
A.Hojiahmedov, T.Boboyev kabilarning tadqiqotlarida qisman uchraydi. Alohida 
aytib o„tish lozimki, antonomaziya (talmeh) na o„zbek tilshunosligida, na o„zbek 
adabiyotshunosligida maxsus o„rganilmagan. 
Antonomaziyada
 
hammaga ma‟lum va mashhur bo„lgan badiiy asar 
qahramonlariga, tarixiy voqea va afsonalarga ishora qilinadi. Uni ayrim olimlar 
metaforaning, ayrim olimlar esa metonimiyaning bir ko„rinishi sifatida talqin 
etishadi. Ayonki, Sharq adabiyotshunosligida antonomaziya talmeh badiiy san‟ati 
nomi bilan yuritilgan. Shu bois unga doir ayrim ilmiy qarashlarni tahlil etishga 
harakat qilamiz. 
O„zbek adabiyotshunosligiga oid tadqiqot va darsliklarning ayrimlarida 
talmih
, 
ba‟zilarida 
talmeh
shaklida keltirilgan. Mazkur so„zning yozilish shakli bo„yicha 
adabiyotshunoslikda aniq to„xtam mavjud emas. Uning mazmun-mohiyati bo„yicha 
ham turli qarashlar ko„zga tashlanadi. Masalan, Boqijon To„xliev, Bahodir Karimov, 
Komila Usmonovalarning O„rta ta‟lim muassasalarining 10-sinfi o„quvchilari uchun 
mo„ljallangan “Adabiyot” darslik-majmuada talmeh quyidagicha talqin etilgan: 
“
Talmeh
arabcha so„z bo„lib, ma‟nosi “chaqmoq chaqilishi”, “bir nazar tashlash” 
demakdir. Badiiy san‟at sifatida u tarixiy va afsonaviy voqea, masal, shaxs, mashhur 
asar va qahramonlar nomiga ishora qilish vositasida fikrni qisqa, ixcham 
tasvirlashdir.