2020 Domuladjanov Ibragimjon

TRANSPORT VOSITALARINING ISH QOBILIYATINI TEKSHIRISH, NAZORAT OLIB 
BORISH 
Mashinasozlik  sanoatida  qo‘llaniladigan  uskunalarning  ayrimlariga  ularning  xavfsizligini 
to‘liq  ta’minlash  maqsadida  muayan  uskuna  uchun  xavfsizlikni  ta’minlashning  maxsus  talablari 
ishlab chiqilgan.  
Pnevmatik 
boshqarish 
qurilmasi. 
 
Bunday 
qurilmalardan 
xar 
turli 
ishlarni 
mexanizatsiyalashtirishda keng foydalaniladi.  Ularga qo‘yiladigan xavfsizlik talablari GOST 12. 3. 
001-73  da  ifodalangan.  Pnevmatik  boshqarish  qurilmalari  ishchilarning  ishlarini  engillashtiradi.  
Pnevmatik boshqarish qurilmalari qo‘l bilan xarakatga keltiriladigan qismlariga sarflanadigan kuch 
miqdorlari me’yorlari berilgan.  Sarflanadigan kuch barmoqlar bilan boshqarish 10 N, umuman,  bilak 
kuchi sarflansa 40 N, elkagacha bo‘lsa 150 N va ikkala qo‘l bilan boshqarilsa 250 N qilib belgilangan.  
Pnevmatik  boshqarish  qurilmalarini  tik  turgan  xolda  xarakatga  keltirish  mumkin.  Bunda 
boshqarish dastasi 1200-1600 mm balandlikda bo‘ladi.  O‘tirib boshqarish,  unda boshqarish dastasi 
600-1200 mm balandlikda bo‘ladi.  
Pnevmatik boshqarish qurilmalarini xarakatga keltirish qismlarini xar xil bexosdan bo‘ladigan 
ta’sirlar natijasida (masalan titrash, tebranish, silkinish, og‘irlik kuchlari va x. k) ochilib ketmasligini 
ta’minlaydigan  maxkamlash  vositalari  bilan  ta’minlangan  bo‘lishi  kerak.    YAnglishmaslik  uchun 
kranlarning "ochiq" va "yopiq" xolatlari yozuvlar bilan belgilab qo‘yiladi. Ish joylarida pnevmatik 
boshqarish qurilmalaridan tarqalayotgan shovqin sanitar-gigienik norma 80-85 dB. A dan oshmasligi 
kerak.  

---

 
59 
Pnevmatik  boshqarish  qurilmasi  detal  qismlarining  mustaxkamligini,    ishlatilishi  zarur 
bo‘lgan bosimni 1, 5 marta orttirib,  5 minutdan kam bo‘lmagan vaqtgacha ta’sir etdirish yo‘li bilan 
sinab ko‘riladi.  Ishlatib bo‘lingan xavo odamlar turgan tomondan qarama-qarshi tomonga chiqarib 
yuborilishi  kerak.    Xavo  tarkibidagi  zararli  moddalar  miqdori  yo‘l  qo‘yilishi  mumkin  bo‘lgan 
miqdordan oshmasligi kerak (GOST 12. 1. 005-76).  
Abraziv asboblar.  YOg‘och,  metall, plastmassa maxsulotlarining yuzalarini silliqlash,  ba’zi 
bir  ortiqcha  joylarini  sidirib  tozalash,    shuningdek  kesish  asboblarini  qayrash,    quyma  detallarni 
tozalashda  abraziv  asboblardan  foydalaniladi.  Uni  dumaloq,  to‘g‘ri  to‘rtburchak  yoki  segment 
shaklida  maydalangan  abraziv  materiallarni  bakelit,    vulkanit  kabi  biriktiruvchi  moddalar  qo‘shib 
presslash yo‘li bilan tayyorlanadi.  
Abraziv materiallar tabiiy (korund,  qayroq qum, olmos) va sun’iy (elektrokorund,  karborund, 
oyna changi) turlarga bo‘linadi.  
Bunday moddalar bilan ishlov beriladigan dastgoxlarni abraziv dastgoxlar deb yuritiladi.  Ular 
uch turga bo‘linadi: charxlovchi, silliqlovchi va egiluvchi valli dastgoxlar.  
Abraziv  silliqlash  dastgoxlarida  ishlaganda  ishchi  uchun  xavfli  bo‘lgan  va  jaroxatlanishga 
olib kelishi mumkin bo‘lgan abraziv va metall zarralarning katta kuch bilan otilib ketishi tabiiy xol 
xisoblanadi.  Bundan tashqari silliqlanayotgan detalning otilib ketishi xam mumkin.  
CHarxlanayotgan  detalni  qo‘lda  ushlab  turib  charxlashda  qo‘lni  charxga  tegib  ketishi  xam 
jaroxatga  olib  keladi.    Bundan  tashqari  charxga  birmuncha  kuch  qo‘yilishi  natijasida  charx 
parragining parchalanib otilib ketish extimoli xam yo‘q emas.  
Egiluvchi valga ega bo‘lgan va qo‘lda yuritib katta xajmdagi detallarni silliqlash vaqtida xam 
yuqorida sanab o‘tilgan xavfli vaziyatlar yuz berishi mumkin. Xavfli vaziyatlarning kelib chiqishiga 
asosiy sabab abraziv asboblarning tuzilishidagi o‘ziga xoslilik, uning aylanib ishlaganligi va aylanish 
natijasida xosil bo‘ladigan aylanma tezlik va bu tezlik xosil qiladigan markazdan qochma kuchlarning 
ta’siridir.  
Agar mabodo aylanib turgan charx maydalanib ketsa va yoki muxofaza to‘siqlari bo‘lmasa, 
unda  uning  keltirib  chiqarishi  mumkin  bo‘lgan  oqibatlarini  tasavvur  qilish  qiyin  emas.    Albatta 
bunday  parchalanish  sabablari  turli-tuman  bo‘lishi  mumkin.    Masalan,    charx  aylanmasida  dars 
ketganligi,  uning tarkibiy qismida bo‘shliqlarning bo‘lishi,  charx gardishini yasaganda unga begona 
moddalarning  kirib  qolishi,  charxni choto‘g‘ri  ishlatish  va  uzoq  ishlash  davomida  qizib  ketishi  va 
boshqalar bo‘lishi mumkin.  
Abraziv asboblarini xavfsiz ishlatish qoida va me’yorlari GOST 12. 2. 001-74 ga asosan 
belgilangan.