2019-yil tabiiy fanlar fakulteti

Mo`ylovdor qo`ng’izlar tomonidan zararlangan daraxtlar
3.4.8-rasm
.
Bunda о`rtacha teshiklar sonini 10 deb olinib, kam va kо`p zararlanishlar topildi. 
Yuqoridagi jadvalga asoslanib quyidagi diagramma tuzildi. 

---

69
0
5
10
15
20
25
30
35
Фарғoна
тумани
Ўзбeкистoн
тумани
Бағдoд
тумани
Oлтиариқ
тумани
Фурқат
тумани
3.4.1-diagramma. 
Bundan kо`rinib turibdiki, Bag`dod va Furqat, Farg`ona tumanlarida zararlanish 
nisbatan kuchli bо`lishi aniqlandi. Bag`dod va Furqat tumanida teraklarni kо`p 
ekilishi va tuprog`ining shо`rlanish darajasi yuqoriligi, Farg`ona tumani esa adir 
zonasida joylashganligi va suvning kam bо`lishi bilan belgilanadi. 

---

70
IV
- 
BOB.
KSILOFAG ZARARKUNANDALARGA QARSHI 
SAMARALI KURASH CHORALARI 
1.1.
Agrotexnik tadbirlar 
Bu usul o'simliklarni uyg'unlashgan holda himoya qilishda asosiy hisoblanadi. 
Agrotexnika usuli yordamida zararkunandalar ko'payishining oldini olish, ba'zan esa 
ularni butunlay qirib tashlash mumkin. 
Agrotexnika usulini muvaffaqiyatli qo'llash yo'li bilan zararkunandalar uchun 
noqulay sharoit yaratish, erkin o'simliklarining yaxshi о'sib rivojlanishi hamda 
entomofaglar ko'payishi uchun esa qulay sharoit vujudga keltirish mumkin. 
Zararkunandalarning rivojlanishi va zarar keltirishi ko'pincha tabiiy muhit 
sharoitiga, oziq miqdoriga, harorat va namlikning o'sha zararli tur uchun qulayligiga 
va boshqa muhit sharoitiga bog'liq. 
Agrotexnika chora-tadbirlaridan oqilona foydalanish ko'plab zararli hasharotlar 
ommaviy rivojlanishining oldini olishga, ularning zarari darajasini kamaytirishga 
imkon beradi. Bunday agrotexnika usullari yerga ishlov berish, almashlab ekish, 
o'g'itlash, sug'orish ishlarini o'z vaqtida amalga oshirish va hokazolardan iborat. Bu 
ishlar o'z vaqtida bajarilsa, kimyoviy preparatlardan kamroq foydalaniladi. Keyingi 
yillarda o'ziga xos ixtisoslashgan xo'jaliklarning tashkil etilishi katta-katta 
maydonlarda bir xil turdagi ekinlar ekishga imkon berdi. Bu esa o'z navbatida, 
o'simliklar zararkunandalari uchun qulay vaziyat vujudga keltirdi. Bundan tashqari, 
dalalarning hajmi va shakli o'zgartirildi, almashlab ekish tashkil etildi, katta-katta 
suv omborlari qurilib, yangi yerlar o'zlashtirildi va sug'oriladigan yerlar maydoni 
kengaytirildi. Bu tadbirlar zararsiz bo'lgan ayrim zararkunanda turlarining asosiy 
zararkunandalarga aylanishiga sabab bo'ldi. 
O'rta Osiyo iqlimi zararkunandalarning rivojlanishi uchun juda qulay bo'lib, 
ko'pgina turlar bu yerda bir necha marta nasi berib rivojlanadi. Bitlar,
o'rgimchakkana, olma qurti va boshqalar shular jumlasidandir. Zararkunandalarning 
ixtisoslashuvga mos kelishi ham ularning ommaviy ravishda ko'payishiga sabab 
bo'ladi. Meva daraxti zararkunandalari erta bahordan to kech kuzgacha, ya'ni hosil 

---

71
yig'ib-terib olinguncha zarar yetkazishi mumkin. Shu sababli imkoni boricha, 
kimyoviy dorilarni kamroq ishlatish lozim, chunki ular o'simliklar orqali oziq-ovqat 
mahsulotlariga, oziq orqali hayvonlar tanasiga o'tib, katta zarar keltirishi, inson va 
hayvonlarni kasallantirishi mumkin. Shuning uchun bunday xo'jaliklarda 
agrotexnika usulidan kengroq foydalanish maqsadga muvofiqdir. Bundan tashqari, 
hosil o'z vaqtida o'rib-yig'ib olinganda ham ba'zi zararkunandalarning zarari 
kamayishi mumkin. 
Agrotexnika usulining yana bir afzailigi shundaki, mahsulot pestitsid 
qoldiqlarisiz - toza bo'ladi, dalalarda esa foydali hasharotlarning rivojlanishi va 
ko'payishi uchun imkoniyat yaratiladi, oqibatda ekologiya tarozisi bir tomonga og'ib 
ketmasligi ta'minlanadi. Foydali hasharotlar endi bu dalalardan boshqasiga 
(masalan, bedazorlardan bog'larga) uchib o'tadi. Bedazorlar foydali turlar 
ko'payadigan manba vazifasini bajaradi. Agrotexnika usuli asosan 2 yo'nalishda 
foydalidir:
1) sog'lom o'simliklar o'z-o'zidan zararkunandalarga chidamli bo'ladi va usulni 
qo'llash orqali ham bu turlar uchun noqulay sharoit vujudga keladi; 
2) kasallangan o'simliklarning rivojlanishi va o'z holatini tiklab olishi uchun 
sharoit yaratiladi. Bundan tashqari, agrotexnika usulini integrallashgan usul chora-
tadbirlari bilan birgalikda amalga oshirish ham uning afzalliklaridan biridir. Bu usul 
ko'pincha qo'shimcha sarfxarajat talab qilmaydi.