2010-yilgi dastur asosida yozilgan

Tabiatda uchrashi. Tabiatda ishqoriy metallar erkin holda uchramaydi. Natriy va kaliy turli xil birikmalar tarkibiga kiradi. Ulardan eng muhimi NaCl bo`lib, u toshtuz qatlamlarini hosil qiladi. Kaliyli tuzlarning eng katta zahiralari Rossiyada (Solikamsk tumanida), Belorussiyada (Soligorsk shahri yaqinida) joylashgan.
Natriy va kaliy ko`p tarqalgan elementlar qatoriga kiradi. Yer po`stlog`ida natriyning miqdori 2,64 %, kaliyniki 2,60 % dir.
Olinishi. Natriy suyuqlantirilgan NaCl ni yoki NaOH ni elektroliz qilish yo`li bilan olinadi. NaCl suyuqlanmasi elektroliz qilinganda katodda Na, anodda esa–Cl ajralib chiqadi:
Katodda: Na<sup>+</sup> + e<sup>–</sup> = Na
Anodda: 2Cl<sup>–</sup> –2e<sup>–</sup> = Cl<sub>2</sub>
NaOH suyuqlanmasi elektroliz qilinganda katodda Na, anodda esa–suv bilan kislorod ajralib chiqadi: Na<sup>+</sup> + e<sup>–</sup> = Na
4OH<sup>–</sup> – 4e<sup>–</sup> = 2H<sub>2</sub>O + O<sub>2</sub>
Kaliy esa quyidagi usullar bilan olinadi:
a) suyuqlantirilgan KCl orqali 800<sup>0</sup>C da Na bug`lari o`tkaziladi, ajralib chiqadigan K bug`lari esa kondensatsiyalanadi.
KCl + Na ↔ NaCl + K
b) suyuqlantirilgan KOH bilan suyuq Na orasidagi reaksiya qarshi oqim bilan 440 ⁰C da, Ni dan yasalgan reaksion kolonnada o`tkaziladi.
KOH + Na ↔ NaOH + K
Fizik–kimyoviy xossalari. Na va K–kumushsimon–oq metallardir, Na ning zichligi 0,97 g/sm<sup>3</sup>, K ning zichligi 0,86 g/sm<sup>3</sup>, juda yumshoq, pichoq bilan oson kesiladi.
Tabiiy Na <sup>23</sup>Na izotopdan, K esa <sup>39</sup>K (93,08 %) va <sup>41</sup>K (6,91 %) hamda radioaktiv <sup>40</sup>K (0,01 %) izotopdan tarkib topgan.
Havoda Na va K tez oksidlanadi, shuning uchun ular kerosin ostida saqlanadi. Ular ko`pchilik metallmaslar–galogenlar, S, P bilan oson reaksiyaga kirishadi. Suv bilan shiddatli reaksiyaga kirishadi. Qizdirilganda H₂ bilan NaH, KH hosil qiladi. Gidridlar suv ta`sirida oson parchalanib, tegishli ishqor bilan vodorodni hosil qiladi: NaH + H<sub>2</sub>O = NaOH + H<sub>2</sub>↑
Na mo`l kislorodda yondirilganda Na₂O₂ hosil bo`ladi, u havodagi nam CO₂ bilan reaksiyaga kirishib, kislorod ajratib chiqaradi:
2Na₂O₂ + 2CO₂ = 2Na₂CO₃ + O₂↑