20-мавзу: Ўзбекистонда халқаро туризмни ривожлантириш маъруза машғулоти режаси

20.3. Ўзбекистонда халқаро туризм ривожланишининг долзарб йўналишлари

Бозор иқтисодиётида мамлакатнинг иқтисодий ривожланишини юқори босқичга олиб чиқиш учун иқтисодий ислоҳотлар ўтказилиши зарур. Ўзбекистон Республикасида иқтисодий ислоҳотлар барча тармоқларда, жумладан, туризм соҳасида ҳам босқичма-босқич амалга оширилмоқда.

Республикамиз туризм бўйича Марказий Осиёда энг илғор ҳисобланиб, дунёдаги етакчи ўнта давлат қаторига киритилган. Турмаҳсулотларнинг умумий сони ўн мингтадан ортиқ бўлиб, жуда кўп сон ва сифат кўрсаткичларига эга. Аммо айрим миллий туристик маҳсулотлар ҳалигача шаклланмаган ёки халқаро бозорда сотишга мўлжалланмаган. Кўпчилик турмаҳсулотлар маълумот берувчи сифатида ифодаланиб, унда маҳсулот бўйича барча кўрсаткичлар тўлиқ ёритиб берилмаган.
Турмаҳсулотнинг бозордаги рақобатбардошлиги стратегик аҳамиятга эга бўлган асосий омиллардан бири ҳисобланиб, унга айниқса баҳо катта таъсир кўрсатади. Турмаҳсулотни баҳолашда унинг сифатига алоҳида эътибор қаратиш керак. Турмаҳсулотга халқаро бозорда бўлган эҳтиёжнинг кўплиги, маҳсулотнинг турли хиллиги ва рақобатчи товарларнинг баҳоси катта таъсир кўрсатади.
Халқаро туристик бозорни ўрганиш натижасида миллий турмаҳсулотнинг рақобатбардошлигини таъминлашда қуйидаги учта тамойил асосий рол ўйнайди: ишни аниқ мақсадга йўналган ҳолда давом эттириш, янги режаларни мўлжаллаш ва иш фаолиятини мувофиқлаштириб бориш. Ҳақиқатан ҳам, турмаҳсулотнинг бозорда ўз мавқейини ушлаб туришига доир тадбирлар ушбу йўналишдаги кенг қамровли ишларни узлуксиз равишда олиб боргандагина ижобий натижа бера бошлашини ривожланган давлатлар тажрибасидан ҳам билса бўлади. Турмаҳсулотни ўтказиш воситаларининг якка тартибда, бошқа чора-тадбирлардан ажралган ҳолда қўлланиши ёки уларнинг гоҳи-гоҳида қўлланиб турилиши ушбу воситалар таъсирчанлигини анча камайтириши маълум. Турмаҳсулотни халқаро бозордаги рақобатбардошлигини оширишда ва унинг сотувини таъминлашда қуйидаги асосий йўналишларни таъкидлаш мумкин:

• 
  маҳсулот сотувини ҳар томонлама қўллаб-қувватлашга қаратилган давлат томонидан зарур чора-тадбирлар ишлаб чиқиш;
  
• 
  жамоатчилик билан алоқани кучайтириш ва тўғридан тўғри ахборотлар беришни таъминлаш;
  
• 
  реклама-ташвиқот ишларини кучайтириш.
  

Реклама миллий турмаҳсулотни кенг оммага танитишда стратегик йўналишнинг асосини ташкил қилади. Дунёнинг туризм ривожланган давлатларида (Франция, Италия, Испания) маркетинг тадбирларига ажратилган маблағнинг асосий қисми рекламага сарф қилинади. Рекламани тўғри таш­кил қилиш туризмда асосий аҳамиятга эгадир.
Реклама — аниқ бир мақсадга йўналтирилган тадбирлар шакли бўлиб, у муайян манба (реклама берувчи) томонидан тўланган вақтда ёки тўлов амалга оширилган жойда эълон қилинади.
Туризм рекламаси — бевосита ёки билвосита туризм бозорида даромад олиш мақсадида юридик ва жисмоний шахслар тўғрисида тарқатиладиган ахборот.
Айни пайтда реклама турмаҳсулот ва хизматларни дистрибуция қилиш ва бозорда ўтказишнинг муҳим бўғини. Аксарият туристик ташкилотлар ундан сотув ҳажмини ошириш мақсадида фойдаланишади. Ушбу мақсадлар учун сотувдан келиб тушган фойданинг ўртача 5—15 % и сарфланади.
Халқаро туризм соҳасида маҳсулотни реклама қилишда, рекламанинг қуйидаги асосий турларини ажратиб кўрсатишади: жумладан, ахборот тарзидаги, чорловчи (қиёсий) ва эслатма реклама⁷.
Туризмда янги бозорни ўзлаштиришда реклама кутилмаган ва кенг оммани ўзига жалб қилиши лозим. Албатта бу туристик рекламада амалдаги фактларни ошириб ёки бузиб кўрсатиш лозимлигини англатмайди. Европанинг туризм ривожланган мамлакатлари — Буюк Британия, Испания, Францияда турли мэъёрий ҳужжатлар воситасида рекламага тегишли ташкилотлар томонидан жуда қатъий назорат олиб борилади. Ўзбекистонга хорижий туристларни жалб қилиш учун ҳунармандчилик соҳасига доир омиллар анча салмоқли бўлиши мумкин. Ҳунармандлар яратган бетакрор санъат асарлари инсонларни ҳар доим ўзига жалб қилиб келган, шуни ҳисобга олган ҳолда Ўзбекистоннинг туристик фирмалари ўз рекламаларида ушбу омилга катта эътибор беришлари керак. Қилинаётган ҳар бир реклама бевосита давлат назорати остига олиниши лозим, шунда реклама ишончли бўлади.
Рекламани тўғри ташкил қилган ҳар бир компания катта миқдорда фойда олиши аниқ. Мисрда ўтказилган халқаро семинарда туризмда тўғри ташкил қилинган ҳар қандай реклама учун сарфланадиган 1 АҚШ доллари 4 АҚШ доллари миқдорида фойда билан қайтиши таъкидлаб ўтилган. Реклама кампаниясининг самарадорлигини омманинг ишончи ортиши нуқтаи назаридан ёки маҳсулот сотуви ошиши жиҳатидан баҳолаш мумкин (ташриф буюрувчилар сони ва келаётган тушум бўйича). Омманинг ишончини қозониш даражасини назорат қилишнинг энг оддий усули реклама эълонида жойлаштирилган жавоб хати купонлар сонини ҳисобга олишдир. Ўзбекистон учун туристик маҳсулотларни реклама қилиш билан бир қаторда сотувни қўллаб-қувватлаш ҳам катта аҳамиятга эга. Сотувни қўллаб-қувватлаш — маҳсулотни ёки хизматни харид қилишни рағбатлантирувчи қисқа муддатли чора-тадбирларнинг амалга оширилишидир.
Туристик маҳсулотни ўтказишга доир рағбатлантирувчи чора-тадбирларни икки гуруҳга ажратиш мумкин. Биринчи гуруҳ Ўзбекистоннинг туристик хизматлари ёки турларини сотувчи ходимлар, иккинчиси эса мижозларга хизмат кўрсатишга йўналтирилган тадбирлардир, Биринчи гуруҳга туроператорлар, турагентлар туристик маҳсулотлар тўғрисидаги билимларни оширишга йўналтирилган барча чора-тадбирлар (танишув турлари, ташрифномалар, кўргазма материаллари) киради.
Туроператорлар ишини муваффақиятли амалга оширишда рисола ва ташрифномалардан қўшимча ёрдамчи материал сифатида фойдаланиш мақсадга мувофиқ. Ўзбекистон турмаҳсулотини сотаётган турагентлик ваколатхонасида кўргазмали матнлар, афишалар, кичик деворий газеталар, халқ ҳунармандчилиги буюмлари ва рангли расмлар кўргазмасини ўтказиш лозим⁸.
Иккинчи гуруҳдаги масалалар қуйидагилар:
тўғридан тўғри почта алоқаси (маҳсулотни сотиш, хатлар ёзиш, потенсиал мижозлар номига жўнатилган рисола ва танишув ташрифномалари илова қилинади);
сотувни қўллаб-қувватлашга доир рағбатлантирувчи тадбирлар. Бу тадбир рекламани тўлдиради ва турмаҳсулотлар савдоси ҳажмининг қисқа муддатда ошишига олиб келади. Шунинг учун Ўзбекистонда халқаро туризмни ривожлантиришнинг стратегик режаларини амалга ошириш усулларини ишлаб чиқишда юқорида қайд этилган ҳолатларни ёдда тутиш керак.
Public relations (жамоатчилик билан алоқалар) туристик корхона коммуникация фаолиятининг ажралмас қисмидир. Жамоатчилик билан муносабатлар туристик ташкилот ва жамоатчилик ўртасида ўзаро ҳамкорлик алоқаларини шакллантириш, уни сақлаб қолишга йўналтирилган махсус режалаштирилган доимий хатти-ҳаракатлардан иборат бўлиши керак.
Бу омилларни назардан четда қолдирмаган ҳолда, жамоатчилик билан муносабатларни қуйидагича ифодалаш мумкин:

• 
  паблик рилейшиз ҳам реклама ва сотувни қўллаб-қувватлаш каби коммуникацияга қаратилган;
  
• 
  реклама ва сотувни қўллаб-қувватлаш учун қулай муҳит яратиш ва уни сақлаб туришга хизмат қилиш лозим.
  

Жамоатчилик билан муносабатлар ёрдамида Ўзбекистон миллий турмаҳсулотини халқаро бозорда ўтказиш воситаларини қуйидагича таҳлил қилиш мумкин:

• 
  туристик газета, журналлар учун бериладиган ахборотларнинг аниқлигини ошириш. Мисол учун, TTG (Россия), GOLDEN APPLE (Франция) каби газета ва журналлар дунёнинг 50 дан ортиқ мамлакатига тарқатилади. Туристик маълумотлар чоп этиладиган газета бизда ҳам мавжуд бўлиб, «Буюк Ипак йўли» деб номланади. Бу газетанинг сифатини ошириш ва унинг кўплаб эътиборли нашриётлар билан алоқасини бундан ҳам кучайтириш чораларини кўриш лозим;
  
• 
  ўзбек ҳунармандлари, рассомларининг энг яхши асарларини, халқимизнинг маънавий бойлиги, бетакрор маданияти акс еттирилган асарларнинг кўргазмаларини ташкил этиш.
  

Халқаро туристларнинг мамлакатимизга ташрифини оширишда туристик гуруҳлар учун махсус чегирмаларни киритишнинг аҳамияти жуда катта. Бунга шунингдек, туристларни ташишда ички ва халқаро рейслар учун авиачипталарнинг нархини камайтириш тўғрисидаги махсус таклифларни ҳам мисол қилиб келтириш мумкин. Ўзбекистонга келаётган туристларни ташишда «Ўзбекистон ҳаво йўллари» МАК устуворликка эга эканлигини ҳисобга олиб, ушбу миллий авиакомпания билан ҳамкорликда нархларни табақалаштириш масаласига алоҳида эътибор бериш лозимлигини таъкидлаб ўтиш керак. «Ўзбекистон ҳаво йўллари» МАК қисқа вақт ичида ўзининг юқори сифатли хизматлари ва йўловчилар хавфсизлигини таъминлаши билан жаҳондаги етакчи давлатларнинг авиакомпаниялари билан бемалол рақобатлашиш даражасига этди⁹.
Миллий авиакомпания ҳозирда 80 дан ортиқ давлатлар билан ҳамкорлик алоқаларини ўрнатган, аҳолига ва туристларга юксак даражада хизмат кўрсатмоқда, туристларни ташиш билан боғлиқ муаммоларни йечишга ёрдам бермоқда. Ташриф буюраётган туристларни темир йўл ва автобусларда кўрсатилаётган хизматлар қониқтирмаётгани аниқланган бўлиб, бу ҳол бир қанча муаммоларни келтириб чиқармоқда. Бу муаммоларни ҳал қилиш учун туристларга енгил автомашиналари ижарага беришни йўлга қўйиш ҳақида таклифлар киритилган. Автомобиллар ижарасини ташкил этиш эса асосан чет эл инвестициясига таянган ҳолда иш кўришни тақозо этади. Автомобил ижараси деярли барча ривожланган мамлакатларда кенг тарқалган бўлиб, уларда автомобиллар фақат туристлар ёки меҳмонларга эмас, балки тўловга лаёқатли ҳар қандай кишига ижарага берилиши оддий ҳолга айланган. Бу соҳани мамлакатимизда аввал туристлар ва меҳмонларга нисбатан татбиқ қилишдан бошлаш ижобий натижаларга олиб келиши мумкин.