20-mavzu. IX-XII asrlarda tarix va adabiyot fanlarning yuksalishi reja

20-MAVZU. IX-XII ASRLARDA TARIX VA ADABIYOT FANLARNING YUKSALISHI
Reja:

1. 
   Tarixiy fanlarning rivoji. Abu Bakr Muhammad Narshaxiy va Tabariylar faoliyati.
   
2. 
   Abul Qosim Firdavsiy va uning “Shohnoma” asari.
   
3. 
   Adabiyotning rivojlanishi. Zamaxshariy faoliyati. Turkiy yozma adabiyotning vujudga kelishi.
   
4. 
   Yusuf Xos Xojib, Mahmud Qoshg’ariy, Ahmad Yassaviy va Ahmad Yugnakiylar faoliyati.
   

Tayanch tushunchalar: “Tarixi Buxoro”, “Shohnoma”, turkiy yozma adabiyot, “Arab va g‘ayri arablar ustozi”, “Qutadg‘u bilig”, “Devonu lug‘otit turk”, “Hibat ul-haqoyiq”.

Xorazm ilm-fani va madaniyatini dunyoga tanitgan buyuk siymolardan yana biri arabshunos olim, shoir, yozuvchi va imom Abulqosim Mahmud ibn Umar ibn Ahmad Jarulloh Zamahshariydir. U 1075-yil 18-martda Xorazmning Zamahshar (hozirgi vaqtda Turkmanistonning Toshhovuz viloyatiga qarashli Paxta tumanidagi Izmixshar qishlog‘i) qishlog‘ida tavallud topgan.

Boshlang‘ich ma’lumotni u o‘z zamonasining o‘qimishli imomi bo‘lgan otasi Umar ibn Ahmad qo‘lida oladi. Yoshligida baxtsiz hodisa tufayli tomdan yiqilib mayib bo‘lib qolgan va yog‘och oyoqda yurishga majbur bo‘lgan Zamahshariy ruhiy tushkunlikka tushmaydi. U otasidan Urganch madrasalaridan biriga o‘qishga olib borib qo‘yishni iltimos qiladi. Ota o‘g‘lining iltimosini qondirsa-da, biroq kambag‘allik tufayli uni moddiy tomondan qo‘llay olmaydi.
Zamahshariy mohir husnixat sohibi bo‘lganligidan madrasada o‘qish bilan birga qo‘lyozma asarlarni ko‘chirish bilan ham shug‘ullanadi va buning evaziga maosh olib yashash imkoniyatiga ega bo‘ladi. Bo‘lg‘usi olimdagi nodir qobiliyatni payqagan Abu Muzar Mahmud az-Zabbiy Isfahoniy Zamahshariyga ustozlik qilishni o‘z zimmasiga oladi, unga har tomonlama ham ilmiy, ham moddiy yordam ko‘rsatadi.