20-ma`ruza. Kon korxonalari reja

Tog’ jinsini maxkamlik xarakteristikasi

Tog’ jinsi	Mahkamlikning yuqori ko’rsatgichi MPа
	Siqish	cho’zich
Bazalt	260–400	22-30
Granit	80–250	7–23
Kvarsit	180 -260	14-22
Diabaz	240-300	20-25
Mramor	60-80	5-8
Oxaktosh	44-75	4-8
Kumtosh	30-200	4-18
Allevrolit	30-120	3-16
Argilit	12-80	1-6
Tosh ko’mir	11-30	0,8-2,5
Qo’ng’ir k o’mir	10-15	0,5-1,2
Yonuvchi slanes	12-19	0,8-1,6
Mergel	25-40	2-3,5
Allevrolit va argilit ko’mirli	5-25	0,3-2

O’rtacha tog’ jinslarining mahkamlik ko’rsatkichi 1,03, 0,1 tengliklarida bo’ladi. Qattiqlik jinsning buzishga qarshi ko’rsatilayotgan kuchlanishi (burg’ulash, qulatish va portilatish). Qattiqlik ko’rsatkichi koeffinsenti f- bilan belgilanadi.

f -koeffinsenti teng bir o’qlik siqishga qattiqlikni vaqt birligida ko’rsatayotgan qarshiligi, qattiqlik birligi deb qabul qilingan.

Bir o’qlik siqish vaqt birligida qarshilik ko’rsatilayotgan teng.

10 MPa, yani f-_sq/10.

Shu kriteriya bo’yicha M.M. Protod’yakonov klassifikatsiya taklif qildi. Bunda tog’ jinslari 10 ta toifaga bo’lingan.

Qattiqlik koeffisenti jadvaldagi ko’rsatilgan ko’rsatkichi 0,3 dan 20 gacha. Tog’ jinslarining birinchi kategoriyasiga eng katta qattiqlikka ega bo’lganlari kiradi (f=20) va 10 kategoriya eng kichik ko’rsatkichli suzib yuruvchi tog’ jinslari kiradi.

Tog’ jinslarining boshqa tasnifi ham mavjud kon ishlari olib borishga ta’sir etuvchi. Kon qurilish ishlariga “Qurilish meyorlari va qoyidalari” bo’yicha taklif etilgan, ta’snifga kiritilgan.

№	Tog’ jinsi	Mahkamlik koeffitsenti.	Tog’ jinsining qattiqlik kategoriyasi.
			M.M. Protod’yakonov shkalasi.	Qurilish meyorlari va qoidalar. (SNiP).
1	Qayishqoq kvarsit va basalt.	20	I	XI
2	Qattiq granit eng qattiq qumtoshlar va oxaktoshlar.	15	II	X
3	Eng qattiq qumtosh va oxaktosh.	10	III	IX
4	Kolchedan qattiq oxaktosh.	8	III a	VIII
5	Oddiy qumtosh qumli slanes.	5-6	IV-IV a	VIII
6	Qattiq loyli slanes qattiq emas qumtosh va oxaktosh.	3-4	V-V a	VI-VII
7	Antrasit yumshoq slanes yumshoq ohaktosh, bo’r, tuz- tosh, gips, yaxlagan turpoq, buzulgan qumlik.	2	VI	VI
8	Qattiq toshko’mir, buzul-gan slanes, qotib qolgan loy.	1.5	VI a	VI–V
9	Toshko’mir o’rtacha qattiqlikda, pishiq loy.	1	VII	III
10	Yumshoq ko’mir, yumshoq qumli loy.	0.8	VII a	II
11	To’rf nam qum.	0.6	VIII	I
12	Qazib olingan ko’mir, qum, to’kilgan tuproq.	0.5	IX	I
13	Suzib yuruvchi tog’ jinslar.	0.3	X	I

Abrazivlik–tog’ jinsining burg’u kallagiga va unga ishlatilayotgan asboblarga qarshiligi ishtan chiqarishi.

Qattiqlik- tog’ jinsi unga ishlatilayotgan asboblarga qarshilik ko’rsatish.

Qayishqoqlik–tog’ jinsining unga qarshi ishlatilayotgan asbobni to’xtatilgandan so’ng o’zi asli holiga qaytishi.

Plastikligi–tog’ jinsining o’z shaklini o’zgartirib hajmini o’zgarmasligi. Tog’ jinsini ko’pchishi - tog’ jinsni massivdan ajratib, qulatib, qazib olganda hajmini oshishi ko’pchish koeffisenti deyiladi. Ko’mirning ko’pchish koeffitsenti 1,2 - 1,4, cho’kindi tog’ jinsi (qum, allevrolit, argilit)–1,4–2,2 magmatik va metamorfik tog’ jinsi–1,7–2,3.

Tog’ jinsini burg’ulanishi–bu tog’ jinsini burg’ulanishi qiyin yoki tez burg’ulanishi ko’rsatkichi (mm/min).