20- mavzu: Yaqin sharq mintaqasi turizmi

20- MAVZU: YaQIN ShARQ MINTAQASI TURIZMI.

20.1. Yaqin Sharq mintaqasi mamlakatlarining turistik-rekreasion xususiyatlari

20.2. Yaqin Sharq mintaqasi mamlakatlarining turistik imkoniyatlari.

20.3. Mintaqada ichki va xalqaro turizmning rivojlanishi.

Tayanch so'z va iboralar: misr ehromlari, ziyorat turizm markazlari, Makka, Madina, Quddus, dayving, shopping turizm, O’lik dengiz kurortlari

20.1. Yaqin Sharq mintaqasi mamlakatlarining turistik-rekreasion xususiyatlari

Yaqin Sharq tarkibiga Janubi-G'arbiy Osiyoda joylashgan barcha arab mamlakatlari, Afg'oniston, Eron, shuningdek, arablar yashaydigan ikkita Shimoliy Afrika davlatlari - Misr va Liviya kiradi. Viloyat ulkan va juda xilma-xil geografik, tarixiy va ijtimoiy-iqtisodiy hududni o'z ichiga oladi. Yaqin Sharq asal dunyoning uch qismi - Evropa, Afrika va Osiyo o'rtasidagi muhim aloqa chorrahasida joylashgan. Dengiz va Atlantika va Hind okeanlarining katta tublariga, shuningdek Kaspiy dengiziga keng yo'l ochilgan. Biroq, ba'zi hududlarning (Misr, Birlashgan Arab Amirliklari) qulay geografik qirg'oq joylashuvi boshqalarning (Yaman, Afg'oniston) uzoqligi va yakkalanishi bilan birlashtirilgan.

Relefi rang-barang, baland tog ', plato va baland tekisliklar. Asosiy pasttekisliklar - Nil va Mesopotamiya - qadimgi davrlarda birinchi sivilizasiya beshigi bo'lgan. Mintaqaning subtropik va tropik iqlim zonalarida joylashganligi quyoshning ko'pligi, yuqori harorat, quruq havo va suv tanqisligini aniqlaydi. Viloyat landshaftini cho'llar tashkil etadi. Yaqin Sharq ko'plab tarixiy, madaniy va diniy yodgorliklarga boy. Qadimgi Misr madaniyatining eng yaxshi saqlanib qolgan yodgorliklari (piramidalar, ibodatxonalar, sfenkslar). Qadimgi Rim (Livandagi Baalbek) va O’rta asr arab madaniyatlari yodgorliklari, Islomning kelib chiqishi bilan bog'liq ko'plab yodgorliklar mavjud. Umuman olganda, Yaqin Sharq dunyoning eng istiqbolli sayyohlik hududlaridan biridir.

Aholi ko'pchiligining islom dinini qabul qilishi, arab mamlakatlari uchun esa til, tarix, hayot va madaniyatning mushtarakligi mintaqalararo aloqalarni kengaytiradi. Turizmning rivojlanishiga salbiy ta'sir ko'rsatadigan omillar ham mavjud. Suvsiz cho'l hududlarining tabiiy sharoiti ommaviy dam olishga hissa qo'shmaydi. Umuman mintaqa transport tarmog'ining sust rivojlanganligi bilan ajralib turadi; noturg'un iqtisodiy rivojlanish, bu mehmondo'stlik sanoatining rivojlanish darajasiga ta'sir qiladi. Siyosiy barqarorlikning yo'qligi, davlatlar o'rtasidagi mahalliy mojarolar bir necha bor (Eron va Iroq o'rtasidagi urush, Iroqning Kuvaytga qarshi tajovuzi). So'nggi voqealar - AQShning Afg'onistonga qarshi terroristik operasiyasi. Ammo o'nlab yillar davomida mavjud bo'lgan eng muhim mojaroga Isroil (YuNVTO uni Evropa sayyohlik mintaqasi deb ataydi) va arab mamlakatlari o'rtasida yuzaga kelgan murakkab munosabatlar sabab bo'lgan. Terrorizm, garovga olish, armiyadan davlat siyosatida foydalanish mintaqaning turizm uchun xavfli bo'lgan imidjini yaratadi.

Misr va BAA xalqaro sayyohlik bozoridagi asosiy mamlakatlardir. Bu erda cho'milish va plyajda dam olish uchun barcha sharoitlar yaratilgan bo'lib, ularda ta'lim turizmi mavjud. Umuman olganda, dunyoning boshqa joylaridan kelgan sayyohlarni ziyorat qilishdan asosiy maqsad - tarixiy obidalar, madaniyat, ziyoratgohlar bilan tanishish. Misrda butun dunyoga ma'lum bo'lgan qirg'oqli iqlimiy kurortlar tarmog'i shakllandi: Xurghada, Sharm-ash-Shayx, Dahab, Nuvayba. Qizil dengizning yaxshi isigan suvlari, boy yovvoyi hayoti va marjon riflarining tarqalishi sho'ng'ish uchun ideal sharoitlarni yaratadi. Ishbilarmonlik maqsadida sayohat cheklangan va asosan mintaqaning neft ishlab chiqaruvchi mamlakatlariga (Saudiya Arabistoni, Kuvayt), shuningdek, Misrga yo'naltirilgan. Saudiya Arabistoni ziyorat qilish hajmi bilan ajralib turadi. Uning hududida musulmonlarni diniy jalb qilishning asosiy markazlari - Makka va Madina joylashgan bo'lib, diniy ta'limotga ko'ra Muhammad payg'ambar tug'ilgan.

20.2. Yaqin Sharq mintaqasi mamlakatlarining turistik imkoniyatlari.

Yaqin Sharqda terapevtik va sog'liqni saqlash maqsadlariga ega sayyohlar oqimi O’lik dengizga "hayot yo'li" bo'ylab yo'naltiriladi. Tuzlar va minerallarga to'yingan, uning suvlari hatto eng oddiy organizmlarning yashashiga yaroqsizdir. O’lik dengizda joylashgan Isroilning Eyn Bokek, Ein Bukek, Ein Gedi, Neve Zohar va boshqa kurortlariga kelgan sayyohlar birinchi darajali terapevtik davolanishlarini bilishadi.

O’liklarning maydoni yoki odatda shunday deyiladi Tuz dengizi, tabiiy shifobaxsh omillarning noyob kombinasiyasi - termal mineral suvlar, shifobaxsh balchiq va odamlarga foydali ta'sir ko'rsatadigan maxsus biometeorologik sharoitlar bilan ajralib turadi.

Taxminan million yil oldin, er qobig'ining siljishi natijasida, O’lik dengiz okeandan uzilib, tuz va minerallar miqdori ko'payib, yopiq ko'lga aylandi. Uning suvlari tarkibida okeandan 80 baravar, magniydan 35 baravar va tuzdan 10 baravar ko'p.

Suvning maxsus kimyoviy tarkibi energiyani tiklashga va tanani yoshartirishga yordam beradi. Brom asab tizimini tinchlantiradi, magniy ohangni qo'zg'atadi va terini yangilaydi. Yuqori zichlik O’lik dengiz suvining bunday ajoyib xususiyatini, suzish mahoratidan mutlaqo mahrum bo'lsa ham, inson tanasini qanday ushlab turish kerakligini tushuntiradi. Tabiiy tabiiy vannada "vaznsizlik" holatida qolish shunchaki quvnoq emas. Bu, asosan, qo'shma kasalliklarga chalingan odamlarga ko'rsatiladigan samarali sog'ayish prosedurasi.

O’lik dengiz termal mineral buloqlarni, chuchuk suv buloqlarini, tog 'oqimlarini "oziqlantiradi". Ularning barchasi sohilda joylashgan terapevtik balchiqni olib yurishadi. Organik moddalar, minerallar va tuzlarga boy peloidlar tanadagi metabolizmni faollashtiradi, qon aylanishini tezlashtiradi, mushaklarni bo'shashtiradi va soch o'sishini rag'batlantiradi. Bemorlar dengizdan bir hovuch axloqsizlikni olib tashlaydi va uni yuziga va sochlariga o'rab oladi yoki terining va bo'g'imlarning zararlangan joylariga surtiladi. Kundalik loy proseduralari sulfidli vannalar va cho'milish romatoid artrit natijasida kelib chiqqan og'riq va ossifikasiyani engillashtiradi.

Loy kosmetologiyada keng qo'llaniladi. Ular terini yumshoq, elastik va silliq qiladi. Odamlar qirolicha Kleopatraning davrida O’lik dengiz peloidlarining ajoyib xususiyati haqida bilishgan. Buni arxeologik qazishmalar tasdiqlaydi. Ular davomida olimlar taniqli Misr malikasining injiqliklarini qondirish uchun qurilgan kosmetika fabrikasini topdilar.

O’lik dengizga kelgan sayyohlarni mahalliy havo hayratga solmoqda. Bu juda toza va kislorod, ozon, engil brom va yod ionlari bilan to'yingan, qizg'in bug'lanish tufayli. Ushbu kompozisiya tufayli dengiz qirg'oqidagi havo tanada taskin beruvchi ta'sirga ega bo'lib, odamda qulaylik hissi yaratadi.

O’lik dengiz kurortlariga davolanish uchun boradigan odamlarning asosiy qismi bu toshbaqa kasalligi va dermatit bilan kasallangan bemorlardir. Ushbu teri kasalliklarini davolash bemorni quyoshda dozalashni o'z ichiga oladi. O’lik dengiz qirg'og'ida, u kuyishdan qo'rqmasdan odatdagidan uzoqroq quyosh nurini qabul qilishi mumkin. Dengizning noyob jug'rofiy joylashuvi tufayli ultrabinafsha nurlanishining zararli ta'siri unchalik sezilmaydi. Dengiz sathidan 395 m pastda joylashgan. Er yuzasining ushbu eng past nuqtasida, qalinlashgan atmosfera va havodagi bug 'qatlami ultrabinafsha nurlarining kirib kelishiga to'sqinlik qiladigan o'ziga xos filtr vazifasini bajaradi. Quyosh bilan yuvishning o'nta seansidan keyin bemorlar o'zlarini yaxshi his qilishadi, davolash kurslari tugagandan so'ng tiklangan xususiyatlarini saqlab, asta-sekin terisi toza va silliq bo'lib qoladi.

O’lik dengizdagi kurortlarda davolanish shifo jarayoni haqidagi fikrlarimizni tubdan o'zgartiradi. Bu erda u har qanday proseduralardan ko'ra ko'proq dam olish va o'yin-kulgilarni eslatadi.

Yaqin Sharq dam olish va dam olish turizm bozorida ikkinchi darajali rol o'ynaydi. Uning rivojlanishi mintaqada notekis. Misr va BAA xalqaro sayyohlik bozoridagi eng ilg'or mamlakatlardir. Bu erda cho'milish va plyajda dam olish uchun barcha sharoitlar yaratilgan bo'lib, ularda ta'lim turizmi mavjud. Umuman olganda, dunyoning boshqa joylaridan kelgan sayyohlarni ziyorat qilishdan asosiy maqsad - tarixiy obidalar, madaniyat, ziyoratgohlar bilan tanishish. Misrda butun dunyoga ma'lum bo'lgan dengiz bo'yidagi iqlimiy kurortlar tarmog'i shakllandi: Xurghada, Sharm ash-Shayx, Dahab, Nuayba. Qizil dengizning yaxshi isigan suvlari, boy yovvoyi hayoti va marjon riflarining tarqalishi sho'ng'ish uchun ideal sharoitlarni yaratadi. So'nggi yillarda sayyohlar kelishi tez sur'atlar bilan o'sishiga qaramay, uning rivojlanish istiqbollari noaniq bo'lib qolmoqda. Ular arab-Isroil mojarosini tinch yo'l bilan hal etish jarayoniga va mintaqada siyosiy barqarorlikka erishishga bog'liq.

20.3. Mintaqada ichki va xalqaro turizmning rivojlanishi.

Turizmning Yaqin Sharq mamlakatlari YaIM ga qo'shgan umumiy xissasi 2016 yilda 227 mlrd AQSh dollarini tashkil etgan bo'lib, bevosita ulushi 81 mlrd dollarni tashkil etgan bo'lsa, 2017 yilda bevosita ulushi 84,4 mlrd AQSh dollarini tashkil etdi. Bu YaIM ning 3,4 foizini tashkil etadi. Boshqa tarmoqlar bilan taqqqoslaganda avtomobilsozlik, qisho'loq xo'jaligi, bank xizmatlari, kimyo sanoatiga qaraganda ko'proq ulushga ega.

20.3.1-rasm

2016 yil Yaqin Sharqda turizmning YaIM dagi ulushi

Ushbu ko'rsatkichlarni foiz xisobida taqqoslaydigan bo'lsak, etakchi tarmoqlardan biri kimyo sanoatining ulushi 8,9 foiz bilan taqqoslanganda turizm Yaqin Sharq YaIM ning 9,1 foizini tashkil etadi.

Turizm sohasining Yaqin Sharq eksportidagi ulushi 2017 yilda 92,3 mlrd AqSh dollarini tashkil etgan bo'lib, 2018 yilda 4,4 foizga oshishi va 74926000 turistik tashriflar amalga oshirilishi tahmin qilinmoqda.

2017 yilda turizm sohasiga jalb etilgan investisiyalar miqdori 44,2 mlrd AQSh dollari bo'lib, 2018 yilda 5,4 foizga, 2028 yilga borib 6,2 foizga oshib 85,1 mlrd AQSh dollari bo'lishi tahmin qilinmoqda.

2017 yilda dam olish maqsadida amalga oshirilgan tashriflar (kiruvchi va ichki) YaIM ga bevosita turizmning qo'shgan xissasida ulushi 78,7 foizni (127,5 mlrd AQSh dollari) tashkil etgan bo'lsa, ishga aloqador tashriflar 21,3 foizni (34,5 mlrd AQSh dollari) tashkil etgan (20.3.2-rasm).

20.3.2-rasm

2017 yilda YaIM da turizm sohasining ulushi

(xordiq uchun va ishga aloqador tashriflar)

Yaqin Sharqda bevosita turizm sohasida faoliyat yuritayotgan xodimlar soni 2016 yilda 2,4 mln kishini tashkil etgan, ma'lumki, tog'-kon sanoatida ishlovchi xoimlarga qaraganda ikki barobar, bank sohasiga qaraganda to'rt barobar ko'p xodimlarni jalb etadi. Bilvosita turizmga aloqador sohalarda faoliyat yuritayotgan xodimlar soni esa 5,7 mln kishini yoki jami band bo'lganlarning 7,6 foizini tashkil etadi.

Bevosita turizm sohasida tashkil etilgan har bir ish o'rni bilvosita boshqa sohalarda jumladan, qurilish va qishloq xo'jaligi sohalarida yangi ish o'rinlari vujudga kelishiga xissa qo'shadi.

Ichki turizm 2017 yilda YaIM da turizm bevosita ulushining 43 foizini tashkil etgan bo'lsa, xorijiy tashriflar 57 foizni tashkil etgan (20.3.2-rasm).

20.3.2-rasm

2017 yilda YaIM da turizm sohasining ulushi

(xordiq uchun va ishga aloqador tashriflar)

Yaqin Sharqning turizm rivojlangan va turistlar eng ko'p tashrif buyuradigan shaharlari iqtisodiyoti bo'yicha statistik ma'lumotlarga e'tibor qaratadigan bo'lsak, Dubay, Tehron, Ar Riyod, Makka, Keyptaun, Lagos, qohira, Durban, Marokash shaharlari iqtisodiyotida turizm alohida ahamiyatga ega.

Bu borada Dubay shahri etakchi bo'lib 2016 yilda turimdan olgan daromadi 11,4 foizni tashkil etib etakchilik qilayotgan bo'lsa, shahar YaIM da turizmning ulushi yuqoriligi bo'yicha Marokash shahri etakchi va turizmning ulushi shahar YaIM da 27 foizni tashkil etadi, umuman mamlakat YaIM da ulushi yuqoriligi bo'yicha Dubay shahri etakchi bo'lib, mamlakat YaIM ning 60,9 foizi shu shaharga to'g'ri keladi (20.3.1-jadval).

20.3.1-jadval

2016 yilda Yaqin Sharq shaharlarining turizmi

№

Turizmning bozor ulushi (turizm YaIM, mlrd AQSh dollari)

Shahar YaIMda ulushi, foizda

Mamlakat YaIM da ulushi, foizda

1

Dubay

11,4

Marokash

27,0

Dubay

60,9

2

Tehron

3,7

Dubay

9,4

Tehron

30,9

3

Ar-Riyod

3,4

Keyptaun

7,5

Lagos

26,7

4

Abu Dabi

3,2

Makka

7,3

Keyptaun

23,4

5

Makka

3,2

Tehron

3,5

Abu Dabi

17,2

6

Keyptaun

2,0

Durban

3,5

Ar-Riyod

16,3

7

Lagos

2,0

Abu Dabi

2,7

Qohira

16,0

8

Qohira

1,4

Lagos

2,7

Makka

15,1

9

Durban

0,8

Ar-Riyod

2,2

Durban

8,7

10

Marokash

0,6

Qohira

1,7

Marokash

7,5

Dubay shahri turistlar tashrifi bo'yicha so'nggi o'n yillikda katta o'sishga erishdi. 2006 yilda shahar YaIM da turizmning ulushi 5,9 foizni tashkil etgan bo'lsa, 2016 yilga kelib bu ko'rsatkich 9,4 foizni tashkil etdi.

Xorijiy turistlar tashrifining ortishiga havo tashuvlari soni ortishi katta ta'sir ko'rsatdi. Dubay mintaqalararo sayohatlarda muhim shahar bo'lib, ko'pgina turistlar sayohatlarini davom ettirmasdan shaharda qolishga intilishiga guvoh bo'lishimiz mumkin.

Bu shaharda turistlarni jalb eta oladigan jozibadorliklarning ko'payishi, kelgusi o'n yillikda turizmning o'sishini ta'minlashi tahmin qilinmoqda.

Shunday bo'lsada tashriflar soni o'sishi so'nggi yillarda pasayishi mumkin. Bu 2020 yilda Expo 2020 o'tkazilishi munosabati bilan qo'shimcha sig'imlarni tashkil etishni talab etishi bilan bog'liq. Turistik maxsulotlar va xizmatlar narxi jumladan mehmonxona nomerlari narxi pasayishi kelgusida turistlar soni ortishiga yordam beradi. Turistlar tashrif vaqtlari ko'payishi sababli past narxlar o'rtacha turizm daromadlari ortishiga olib keladi.

Xorijiy turistlar tashrifi orqali Dubay shahri turizmdan oladigan daromadning 88 foizini shakllantiradi. Dubay shahriga aholisi eng ko'p tashrifni amalga oshiradigan mamlakatlar Xindiston (12%), Saudiya Arabistoni (11%), Buyukbritaniya (8%), AQSh (4%), Xitoy (4%) xisoblanadi.