2 Ўзбекистон республикаси

Нутқни 
тинглаш 
қобилиятини 
ривожлантириш. 
Нутқни 
шакллантиришнинг дастлабки даврида нутқни тинглашга оид асосий 
компонентларни ривожлантириш бир текисда бормайди. Чунончи, нутқни 
ривожлантиришнинг биринчи босқичларида тинглаш эътиборига алохида 
ахамият берилади. Вахоланки, бунда асосий мантиқий вазифа юқори товуш 
тинглаш қобилияти зиммасига тушади. Болалар товуш баландлиги 
ўзгаришини нутқнинг хис-хаяжонли хусусиятига (жахд қилинса унга 
жавобан йиғлайдилар хамда хушмуомала ва майин муносабатга жавобан 
жилмаядилар) ва тембрига (онаси ва бошқа яқинларини овозларидан 
танийди) мувофиқ холда қараб таниб олишни биладилар, шунингдек сўзнинг 
ритмик суратини, яъни унинг шева-бўғин таркибини (сўзнинг бўғинлар сони 
ва асосий урғунинг жойига боғлиқ бўлган товуш тузилиши хусусиятлари) 
нутқ суръати билан бирликда тўғри қабул қиладилар. 
Келгусида нутқни ривожлантиришда фонематик тинглаш қобилиятини, 
яъни бир товушни бошқасидан аниқ ажрата олиш ва бунинг натижасида 
айрим сўзларни таниш хамда тушуниш қобилиятини шакллантириш мухим 
ўрин тутади. 
Яхши ривожланган нутқни тинглаш қобилияти она тилининг барча 
товушларини аниқ ва тўғри талаффуз қилишни таъминлайди, сўз айтишда 
унинг баландлигини тўғри бошқара олиш ва уни охиста суръатда, оханг 
жихатдан ифодали қилиб сўзлаш имконини беради. 

---

84 
Нутқни тинглаш қобилиятини ривожлантириш артикуляция аппаратини 
ривожлантириш билан узвий боғлиқдир. 
Нутқни 
тинглаш 
қобилиятини 
тарбиялаш 
болаларда 
нутқ 
жарангдорлигининг турли хил кўринишларини, яъни товушларни тўғри 
талаффуз қилиш, сўзларни аниқ ва тушунарли айтиш, овозни пасайтириш ёки 
кучайтириш, нутқ баландлиги, тезлиги, охисталиги, уни жадаллаштириш ва 
секинлаштириш, тембрал ишлов бериш (илтимос, буйруқ ва бошқ.) 
кабиларни қабул қила олиш қобилиятини шакллантиришга қаратилгандир.