2. Tadbirkоrlik faоliyatining shakllari. Tadbirkоrlik kapitalining mohiyati,uning harakati va doiraviy aylanishining bosqichlari

Egasi yozilmagan aktsiya – jamiyat aktsiyadorlarining reestriga kiritilmagan holda boshqa shaxslarga mulk qilib beriluvchi hamda erkin tarzda oldi-sotdi qilinuvchi aktsiya.
Oddiy aktsiya – dividendni qo’yilgan mablag’ga mutanosib ravishda taqsimlash imkonini beruvchi aktsiya. Oddiy aktsiya imtiyozli aktsiyalar bo’yicha dividendlar to’lanib, aktsiyadorlik jamiyati zaxiralar to’ldirilib bo’lgandan so’ng qolgan sof foydani dividend shaklida taqsimlashda ishtirok etadi. Uning egasi aktsiyadorlar umumiy yig’ilishida masalalarni hal etishda ovoz berish huquqiga ega bo’ladi.
Imtiyozli aktsiya – aktsiyadorlik jamiyati dividendi va mol-mulkini taqsimlashda oddiy aktsiya egasiga nisbatan ustunlik beruvchi aktsiya. U, agar aktsiyadorlik jamiyati nizomida boshqacha holat nazarda tutilmagan bo’lsa, ovoz berish huquqini bermaydi, lekin qat’iy belgilangan dividendni keltiradi.
Aktsiyalar maxsus tovar sifatida sotiladi va sotib olinadi, shu sababli o’zining narxiga ega. Aktsiyada ifodalangan pul summasi uning nominal qiymati deyiladi. Aktsiyaning fond bozorida sotiladigan narxi aktsiya kursi deb atalib, u olinadigan dividend miqdoriga to’g’ri mutanosib, bankka qo’yilgan pul foizi miqdoriga esa teskari mutanosiblikda bo’ladi. Xaridor aktsiyani undan olinadigan daromadi bankka qo’yilgan puldan keladigan foizdan kam bo’lmagan taqdirdagina sotib oladi.
Aktsiya kursi quyidagicha aniqlanadi:
,
bu yerda: AK – aktsiya kursi; D – dividend; F_s – ssuda foizi.
Ssuda foizi o’sganda aktsiya kursi tushadi. Agar dividend ssuda foiziga qaraganda yuqori darajada o’ssa, aktsiya kursi ko’tariladi.
Aktsiyadorlik jamiyatining tashkil topishi ta’sischilik foydasi kabi daromad turining paydo bo’lishi bilan bog’liq. Ta’sischilik foydasi sotilgan aktsiyalar summasi va aktsiyadorlik korxonasiga haqiqatda qo’yilgan mablag’ miqdori o’rtasidagi farqdan iborat.
Aktsiyadorlik korxonasida ta’sischilik foydasi bilan bir qatorda dividend kabi daromad turi shakllanadi.