2 семестр II бўлим Тиббий терминологияга кириш. Лотин алифбоси. Унли ва ундош харфлар. Диграфлар. Ҳарф бирикмалари Maqsad

§60.Klinik atamashunoslikda eng ko`p qo`llanadigan lotin suffikslari:

Suffikslar	Ma’nosi	Misollar	Ma’nosi
-osis -iasis	Surunkali yallig`lanish,	hepatosis	Jigarning surunkali kasallanishi
	Ko`payish,	acidosis	Kislota miqdorini oshishi
	Normadan oshish, hujayralar miqdorining ortib ketishi,	cytosis	Hujayra miqdori oshishi
	Patologik jarayon va uning natijasi	lithiasis	Tosh hosil bo`lishi
-ismus	O`zak ma`nosi bilan bog`liq patologik holat yoki ko`rinish	infantilismus	Jismoniy yoki aqliy jihatdan bola yoshi darajasida qolish
		virilismus	Ayollarda erkaklarga xos belgilarning paydo bo`lishi
-itis	Yallig`lanish	arthritis	Bo`g`imlarning yallig`lanishi
		stomatitis	Og`iz bo`shlig`ining yallig`lanishi
-oma	O`sma, shish, yig`ilish, to`planish	osteoma	suyak
		haematoma	Qon to`planishi

So‘z yasalishi 3ta qoida

So‘z yasalishining muhim uch qoidasi mavjud:

1-qoida: So‘z o‘zagi unli bilan boshlanuvchi suffiks bilan bog‘lanadi.

2-qoida: Birikma shakl (o‘zak + o) undosh bilan boshlanuvhi suffiks bilan bog‘lanadi.

3-qoida: Birikma shakl (o‘zak + o) bir o‘zakni boshqa bir o‘zak bilan bog‘lab murakkab so‘z shakllantiradi. (Bu qoida keyingi o‘zak unli bilan boshlanganda ham saqlanadi.)

1. 
   1-qoida: Quyidagi misollarda so‘z o‘zagini unli bilan boshlanuvchi suffikslarga bog‘lang:
   

   So‘z o‘zagi	Suffiks	Tibbiy so‘z
   Leuk	-emia
   Cephal	-algia
   Gastr	-itis
   Append	-ectomy

2. 
   2-qoida:Quyidagimisollardabirikmashaklni (o‘zak + o) undoshbilanboshlanuvchisuffikslargabog‘lang:
   

   So‘z o‘zagi	Suffiks	Tibbiy atama
   Gastr	-scope
   Men	-rrhea
   Angi	-rrhexis
   Ureter	-lith

3. 
   3-qoida:Quyidagimisollardabirikmashaklni (o‘zak + o) qo‘llaganholdabiro‘zakniboshqabiro‘zakbilanbog‘labmurakkabso‘zshakllantiring:
   

   oste + chondr + -itis
   oste + chondr + -oma
   oste + arthr + -itis
   gastr + enter + -itis

4. 
   -algia, -edema va -uria suffikslariga _______ _______ bog‘lanadi.
   
5. 
   1.36 misolidan 1.40 misoligacha so‘z yasalishi uch qoidasiga yondashing.
   

Cardi va -gram dan so‘z yasang: _______ / ___ /_______

Ushbu misolda qaysi qoidadan foydalanilgan?

6. 
   Carcin va -oma dan so‘z yasang: _______ / _______
   

Ushbu misolda qaysi qoidadan foydalanilgan?

7. 
   Enter + cyst + -plasty dan so‘z yasang: _______ / ___ / _______ / ___ / _______
   

Ushbu misolda qaysi qoidalardan foydalanilgan?

8. 
   Leuk + cyt + -penia dan so‘z yasang: _______ / ___ / _______ / ___ / _______
   

Ushbu misolda qaysi qoidalardan foydalanilgan?

9. 
   Erythr + cyt + -osis dan so‘z yasang: _______ / ___ / _______ / _______
   

Ushbu misolda qaysi qoidalardan foydalanilgan?

10. 
    Siz ushbu bobda berilgan suffikslar ma’nosini bilishingiz yoki bilmasligingiz mumkin. Muhimi shundan iboratki, Siz so‘zning tarkibiy qismlarini (o‘zak, birikma shakl, suffiks) aniqlashni bilasiz.
    

Pancreat/itis atamasida pancreat _______ va -itis _______.

§62.Leksik minimum

abscessus, us m

abssess

acutus, a, um

o‘tkir

benignus, a, um

yaxshi sifatli, xavfsiz

cancer, cri m

saraton

caries, ei f

karies, suyakchirishi

colica, ae f

qorinda to’satdan bo’ladigan oq’riq (sanchiq)

coma, atis n

koma, behush holat

comatosus, a, um

komaga oid

cysta, ae f

pufak, kista

cystosus, a, um

kistali

diabetes, ae f

diabet

diabeticus, a, um

diabetga oid

diffusus, a, um

tarqalish, diffuz

eczema, atis n

chilla yara, ekzema

fractura, ae f

sinish

gangraena, ae f

qorason, gangrena

gangraenosus, a, um

gangrenali

glaucoma, atis n

nazla, glaukoma

hernia, ae f

churra

hernialis, e

churraga oid

icterus, i m

sariqlik

ileus, i m

ichak tutilishi

infantilis, e

bolalarga xos

infectio, onis f

yuqish, infeksiya

infectiosus, a, um

yuqumli

inflammatio, onis f

yallig‘lanish

juvenilis, e

o‘spirinlarga xos

malignus, a, um

yomon sifatli, xavfli

morbus, i m

kasallik

oedema, atis n

shish

paralysis, is f

falaj, shol

paralyticus, a, um

falajlikka oid

paresis, is f

parez, yarim falaj

pneumonia, ae f

zotiljam

senilis, e

qarilikka xos

spasmus, i m

tirishish, spazm

spasticus, a, um

spazmga oid

trauma, atis n

shikastlanish

traumaticus, a, um

shikastlanishga oid

ulcus, eris n

yara

ulcerosus, a, um

yarali

varix, icis m, f

vena tuguni, kengaygan vena

varicosus, a, um



Nazorat savollari:

1. Suffikslar qachon va qanday hollarda qo 'llaniladi?

2. Otlardan qaysi suffikslar yordamida sifat hosil qilamiz?

3.Kichraytirish ma'nosini anglatuvchi sufflkslarni ayting?

4. Tegishli va oid ma 'nosini anglatuvchi sifatlarni ayting.?

5.Boy va ko’p ma'nosini beruvchi sufflkslarni ayting.

6.Kasallik chaqiruvchi ma’nosini beruvchi sufflksni ayting va misollar keltiring

Topshiriqlar!

I. O‘zbek tiliga tarjima qiling:

tuberalis,tuberosus,tuberculum,tuberosita, tubercularis; tubus, tubulus, tuba, tubula, tubalis; bulla, bullosus; capitulum, capitalis; denticulus, dentalis; vesicula, vesicularis.

II.Qo‘shimchalarni belgilang, o‘zbek tiliga tarjima qiling:

cuticula, tuberculum, mammilla, frenulum, glomerulum, ossiculum, ventriculus, corpusculum, lingula, lingualis, lingularis, radicula, ventralis, dorsalis, tympanicus, caninus, meningeus, membranosus, cardiogenus .

Yod oling!

Аfarizmlar

Primo diluculo surgere saluberriumum est. – Saharda turmoq foydali.

Facĭle omnes, cum valēmus, recta consilia aegrōtis damus. – Barchamiz, sog‘ligimizda, kasalga to‘g‘ri maslahatni oson bera olamiz.

Omnium artium medicina nobilissima est-Barcha san'atlar ichida tibbiyut eng olijanobidir. 

Bene dignoscitur, bene curator-Tashxis to’g’ri ,bo’lsa kasallik yaxshi davolanadi.

N.B! Uy vazifasi

1.Fayldagi materiallarni o’qib o’zlashtiring

2.Topshiriqlarni yozma bajaring

3.leksik minimumni va afarizmlarni yod oling