2. Психология Ёш даврлари ва педагогик психология укув кулланма rtf

2.2. Психик тараққиёт ва таълимнинг ўзаро муносабати 
 
Психология фани замонавий таълимотга асосланган ҳолда инсон шахсининг 
таркиб топишини асосан учта омилнинг таъсирига боғлиқлигини далиллар 
асосида изоҳлаб беради. Улардан, биринчиси - инсон туғилиб вояга етадиган 
ташқи ижтимоий муҳитнинг таъсири; 
-
иккинчиси
 - одамга узоқ муддат давомида мунтазам тарзда 
бериладиган таълим-тарбиянинг таъсири; 
-
учинчиси
 - одамга туғма равишда, тайёр ҳолда бериладиган 
наслий хусусиятларнинг таъсиридир. 
Маълумки, ҳар бир одам ўзига хос, бошқаларда айнан такрорланмайдиган 
ижтимоий муҳитда, аниқ ижтимоий муносабатларда, яъни оила, жамоа ва 
жамиятда, одамлар орасида яшаб улғаяди, шаклланади. 
Бу ижтимоий муносабатларга одам жамият аъзоси сифатида, маълум 
синфнинг, у ёки бу ижтимоий гуруҳнинг намояндаси сифатида ва ниҳоят, 
ташкил қилинганлик ва уюшқоқлик даражаси турлича бўлган муайян 
жамоаларнинг фаол аъзоси сифатида қатнашади. 
Шахснинг моҳияти ўз табиати жиҳатидан ижтимоий характерга эгадир. 
Шахсдаги барча психик хусусиятлари, ижодий фаоллигининг ривожланиш 
манбалари унинг теварак-атрофидаги ижтимоий мухитда, жамиятдадир. Инсон 
шахси сабабий боғлиқликда бўлиб, унинг ижтимоий турмуши билан 
белгиланади. Мана шу маънода шахснинг тараққиёти одамлар билан муносабатда 
юзага келадиган ижтимоий тажрибани эгаллаш жараёнидан иборатдир. Бунинг 
натижасида инсоннинг психик хусусиятлари, ахлоқий фазилатлари, характери, 
иродавий сифатлари, қизиқишлари, эътиқод ва дунёқараши таркиб топади. 
Муҳит, маълум мақсадга қаратилган таълим ва тарбия, азалдан берилган, 
генетик жиҳатдан қатьий белгиланган ниманидир намоён қилиш учун шароитгина 
бўлиб қолмай, балки инсон психик хусусиятларини таркиб топтиради. 
Бу борада, биринчидан, одам муҳит таъсири остидаги пассив объект бўлмай, 
балки фаол мавжудотдир. Шу боис ташқи ҳаёт шароити, ташқи таъсир инсон 
психикасини белгиламайди, балки одамнинг муҳит билан бўлган ўзаро таъсири 
орқали, унинг муҳитдаги фаолияти орқали белгаланади. Шу сабабли муҳитнинг 
таъсири ҳақида эмас, балки одамнинг теварак-атрофдаги муҳит билан фаол ўзаро 
таъсири ҳақида гапириш мақсадга мувофиқдир.