2. Психология Ёш даврлари ва педагогик психология укув кулланма rtf

3.2. Илк болалик даврида психик тараққиёт 
Илк 
болалик 
даври: 
Гўдаклик 
давридан 
сўнг 
ривожланишнинг 
янги босқичи илк болалик (1-3 ёш) даври бошланади. Илк болалик 
даври 
бола 
ҳаётидаги 
энг 
аҳамиятта 
молик, 
унинг 
келажакдаги 
психологик ривожланишини белгилаб берувчи муҳим давр ҳисобланади. Бу 
даврдаги ривожланишнинг асосини боланинг тўғри юриши, мулоқотга киришиши 
ва предметли фаолиятни эгаллаш хусусиятлари ташкил этади. Тикка ва тўғри 
юра олиш имкони болани, доимий равишда янги маълумотларни эгаллашга 
замин бўлади. Бу ёшдаги болалар ўз ҳатти—ҳаракатлари билан жуда фаол ва 
катталар билан мулоқотга киришишга интилувчан бўладилар. 1-3 ёшдаги бола 
шаклланишда психик ривожланишнинг ўта аҳамиятлилигини инобатга олган 
ҳолда, айрим психологлар (Р.Заззо) инсон туғилганидан то етуклик давригача 
бўлган психик ривожланишининг тахминан ўрталари, 3 ёшга тўғри келади, деган 
мулоҳазани билдирадилар. Бу ёшдан бошлаб, болалар предметларни ўрганиш 
оламига қадам кўядилар. У энди катталар билан нутқ орқали муомала-муносабатда 
бўла олади ва содда ахлок қоидаларига амал кила бошлайдилар. Катталар билан 
бўладиган мулоқоти туфайли бола атроф ҳаёт хақида кўпроқ маълумот олади. 
Нутқ - бу ёшларда нафақат мулоқот, балки бола тафаккурининг ривожланиши ва 

---

38
ўзини-ўзи, шунингдек, билиш жараёнларини бошқариш воситаси бўлиб ҳам 
хизмат қилади. 
Илк давридаги болаларнинг етакчи фаолият тури - предметларни ўрганиш 
ҳисобланади. Гўдаклик давридаги болаларга нисбатан, илк болалик давридаги 
болалар атроф муҳитдаги нарса ва ҳодисаларга нисбатан кўпроқ қизиқиш билан 
қарайдилар. Агар, гўдак бола қўлига ушлаган нарсани оддий ҳаракатлар билан 
кузатса, 2-3 ёшдаги бола шу предмет қисмларини диққат билан ўрганганидан 
сўнггина, ўз амалий фаолиятида ишлата бошлайди. Болани дастлаб, айни шу 
предметларнинг қўлланиш вазифаси, моҳияти қизиқтириб, у ўз саволига жавоб 
олиш мақсадида кўпинча катталарга “Бу нима?» деган савол билан мурожаат 
қиладилар. 3 ёшлар арафасида предметларнинг вазифаларини тўла ўзлаштирган 
болалар, ўз ўйинларида, шу предметлардан мақсадсиз фойдаланиб қолмай, балки 
уларни ўз вазифаларига кўра ишлатадилар ҳам. Боланинг нутқи у 1,5 ёшга қадар 
етгунгача бирмунча секинлик билан ривожланади. Бу давр ичида у 30-40 та 
сўздан, то 100 тагача сўзни ўзлаштиради, лекин уларни амалиётда жуда кам 
қўллайди. 1,5 ёшдан бошлаб эса, унинг нутқи жадал ривожлана бошлайди. Энди 
бола предметларнинг номларини айтишларини сўрабгина қолмай, балки бу 
сўзларни ўзи талаффуз этишга ҳам ҳаракат қилади. Нутқининг ривожланиш 
даражаси жадаллашади. 2 ёшларнинг охирларига бориб, бола 300 тагача, 3 
ёшларнинг охирларига бориб эса, 500 дан то 1500 тагача сўзни ўз нутқида ишлата 
олади, Шунингдек, сўзларни ҳам аниқ талаффуз этиб, жумлаларни тўғри туза 
оладилар.