2. Pezoelektrik hodisa

12.5 Segnioelektriklar
Segnioelektriklar muayyan temperaturalar oralig’ida tashqi ta’sirlar ostida muhim darajada o’zgaradigan spontan (o’z-o’zidan) qutblanishli kristrallsimon dielektriklardir. Segnioelektrik xossalar birinchi marta (1920) signet tuzi O kristallarida kuzatilgan hozir bir necha yuz segnetoelektrik moddalar ma’lum. Segnetoelektrik xossalar paydo bo’lishi uchun kristall tuzilishida inertsiya markazi bo’lmasligi va hech bo’lmaganda bitta noekvivalent yo’nalish bo’lishligi zarur. Pezoelektrik xossalari mavjud bo’lgan kristallarniing 20 ta nuqtaviy guruhlaridan 10 tasi ikkinchi shartni qanoatlantiradi. Demak, segnoelektrik modda pezoelektrik bo’lishi kerak, ammo har qanday pezoelektrik ham segnoelektrik bo’la olmaydi. Segnoelektriklarni ba’zan ferroelektrlar deyiladi. Buning sababi shuki, ferromagnitlardagi domenlar kabi segnoelektriklarda ham domenlarning- katta spontan (oz’-o’zidan) qutblangan sohalarning ( tashqi elektr maydon bo’lmaganida ham elektr dipolar tartiblangan katta elektr momentlari bo’lgan sohalarning) bo’lishligidir. Segnoelektriklar uchun maxsus Kyuri nuqtalaro deb ataladigan temperaturalar mavjud. Bu nuqtadan yuqori temperaturada
Segnoelektrik holat(domenlar) buziladi, chunki bu holda issiqlik tebranishlari amplitudasi elektr dipolar tartibli joylashihsiga yo’l bermaslik darajasida kattarib qoladi. Past temperaturada segnoelektrik bo’lgan qattiq jism Kyuri nuqtasi dan yuqori temperaturada χ= ) qabulchanlikka ega bo’lgan paraelektrik bo’lib qoladi.

Paydo bo’lishli uchun kristall tuzilishida inertsiya markazi bo’lmasligi va hech bo’lmaganda bitta noekvivalent yo’nalish bo’lishligi zarur. Pezoelektrik xossalari mavjud bo’lgan kristallarining 20 ta nuqtaviy guruhlaridan 10tasi ikkinchi shartni qanoatlantiradi. Demak , segnoelektrik modda pezoelektirk bo’lishi kerak , ammo har qanday pezoelektrik ham segnetoelektrik bo’la olmaydi. Segnoelektriklarni ba’zan ferroelktrlar deyiladi. Buning sababi shuki, ferromagnitlardagi domenlar kabi segnoelektriklarda ham elektr domenlarning – katta spontan (o’z-o’zidan) qutblangan sohalarning ( tashqi elektr maydon bo’lmaganida ham elektr dipolar tartiblangan katta elektr momentlari bo’lgan sohalarning) bo’lishligidir. Segnetoelektriklar uchun maxsus Kyuri nuqtalari deb ataladigan temperaturalar mavjud. Bu nuqatadan yuqori temperaturada segnetoelektrik holat ( domenlar) buziladi, chunki bu holda issiqlik tebranishlari amplitudasi elektr dipolar tartibli joylashishiga yo’l bermaslik darajasida kattarib qoladi. Past temperaturada segnetoelektrik bo’lgan qattiq jism Kyuri nuqtasi dan yuqori temperaturada χ= ) qabulchanlikka ega bo’lgan paraelektrik bo’lib qoladi.
12.3-jadvalning ohirgi ustunidag
kattalik birliklarda spontan
(o’z-o’zidan) hajmiy qutblanishni ifo -
laydi. BaTi ning spontan (o’z-
o’zidan) qutblanishi kelib chiqishini
qaraylik. Bu birikma repovskit tuzi-
lishiga ega (12.4-chizma). ning
panjarasi =393K dan yuqorida kub-
simon shakllda bo’ladi, segnetoelektrik
holatda o’tishda kubdan tetragonal chet-
lanishlar paydo bo’ladi. dan past


291