2. P. R. 01imxo‘jayeva —

Analizlovchi duragaylash:

A. Ota-onalardan birining genotipini aniqlashda qo‘llaniladi. B. Bu retsessiv belgiga nisbatan gomozigot organizm bilan duragaylash. D. Nazariy jihatdan belgilar 2 xil variantda ajralishi murnkin. E. Hamma javoblar bir-birini to'ldiradi. F. Faqat A va В javoblar to‘g‘ri.

10. 
    Duragaylash usuli:
    

A. Ayrim belgilar irsiylanishini tahlil qilishga inikon beradi. B. Avlodlar har xil tiplarini miqdoriy hisoblashga inikon beradi.

4. 
   Organizmlarning sof liniyalarini o‘rganisliga imkon beradi.
   
5. 
   Hamma javoblar bir-birini to‘ldiradi. F. Hamma javoblar noto‘g‘ri.
   

4. 
   mavzu. GENLARNING O‘ZARO TA’SIRI
   

Mavzuning mazmuni.

Organizm genotipi ma’lum tartibda o'zaro bir-biriga ta’sir ko‘rsatuvchi genlar sistemasidir. Genlarning asosan ikki xil o‘zaro ta’siri tafovut etiladi: allel genlarning o‘zaro ta’siri va allelmas genlarning o‘zaro ta’siri.

Genlarning o'zaro ta’sirini quyidagicha ifodalash murnkin:

1. 
   Allel genlarning o‘zaro ta’siri:
   

1) dominantlik; 2) to’liqmas dominantlik; 3) o‘ta dominantlik;

4) retsessivlik; 5) kodominantlik; 6) ko‘p allellik.

11. 
    Allelmas genlarning o‘zaro ta’siri:
    

1) epistaz; 2) komplementarllk; 3)polimeriya.

Ana shu o‘zaro ta’sir shakllari bilan qisqacha tanishib chiqaylik.

Allel genlarning o‘zaro ta’siri.

1. 
   To’liqmas dominantlik yoki oraliq dominantlik. Organizm geterozigota holatida bo‘lganida retsessiv gen dominant genning to‘liq namoyon bo‘lishiga yo‘l qo‘ymaydi. Natijada, fenotip oraliq xususiyatga ega bo'lib qoladi. Masalan, odamda ko‘z soqqasining normal rivojlanishini dominant gen (A), rivojlanmasligini retsessiv tfen (a) nazorat qiladi. Geterozigota holatida (Aa) chala dominantlik natijasida ko‘z soqqasi kichik bo‘ladi.
   
2. 
   Dominantlik bilan avvalgi mashg‘ulotda tanishib chiqqanmiz. Belgi gomozigotlarda (AA), geterozigotalarda (Aa) kam yuzaga chiqadi.
   
3. 
   Retsessivlik. Belgi faqat gomozigotalarda (aa) yuzaga chiqadi.
   
4. 
   O‘ta dominantlik. Geterozigota holatida (Aa) dominant genning ta’siri kuchliroq namoyon bo'ladi.
   
5. 
   Kodominantlik. Geterozigota holatida har ikkala gen biri- biridan mustaqil ravishda o‘z ta’sirini yuzaga chiqaradi. Bu usulda odamda IV qon guruhi aniqlanadi (PI").
   
6. 
   Ko‘p allellik. Ko'pincha genlar ikkitadan ko’proq allellarga ega bo'lishi mumkin. Bu holat ko‘p allellik deb ataladi. Bunga tipik misol quyonlar rangini aniqlovchi allellardir: C allel boshqa allellardan dominantlik qiladi, terming qora rangini belgilaydi.
   

c^h — oyoq panjalari, dum, quloq, hurunning qora rangini belgilaydi ( himolay rangi), c^ch — shinshilla rangini, c albinizmni belgilaydi. Ularning bir-biriga ta’sirini

C • c¹' •e'’¹’ ■ c

sifatida ifodalash mumkin.

Ko‘p allellikka boshqa misol qilib qon guruhlari allellarini keltirish mumkin. Odaindagi О, A, B, AB qon guruhlarini 1°, I^A, I^B allellarning o‘zaro ta’siri belgilaydi.

Allelmas genlarning o‘zaro ta’siri.

1. 
   Komplementarlik. Tabiatda keng tarqalgan ikki yoki undan ortiq allelmas (odatda dominant bo‘lgan) genlarning o‘zaro ta’siri natijasida yangi belgi yuzaga chiqadi. Bu allellarning har biri geno- tipda alohida uchraganda muayyan o‘ziga taalluqli belgini yuzaga chiqaradi. Masalan, odamning normal eshitish qobiliyati D va E allelmas dominant genlarning o‘zaro ta’siri bilan belgilanadi (D— chig‘anoq rivojlanishini, E—eshitish nervi rivojlanishini belgilaydi). Har ikkala genlar bo‘yicha dominant gomozigotalar (DDEE) yoki geterozigotalar (DdEe) da eshitish qobiliyati normal rivojlanadi. Agar ikkita allelmas genlarning bittasi retsessiv gomozigota holida kelsa (DDee va ddEE) karlik kasalligni kuzatiladi. Interferon oqsili, gemoglobin polipeptidlari sintezlanishi, sochning pigmentatsiyasi ham komplementarlik xususiyatiga bog'liq. Komplementarlikda belgilar ajralishi 9:7;9:6:1;9:3:4 nisbatda kuzatiladi.
   
2.