2 O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta’lim vazirligi qarshi davlat universiteti mehnat ta’limi kafedrasi

172 
 
Xalq xo‘jaligi ishlab chiqarishining barcha sohalarida havo tarkibida hamisha ma’lum 
miqdorda, ya’ni 1m.kub havo tarkibida 0,25 mg.dan 0,5 mg gacha changlar bo‘ladi. 
Changlarning inson organizmiga ta’siri ularning kimyoviy tarkibi va chang zarralarining 
o‘lchami bilan baholanadi. Changlar kimyoviy tarkibiga bog‘liq holda organik, noorganik 
(mineral), metall va aralash changlarga bo‘linadi.
Yirik changlar odatda burun bo‘shlig‘ida ushlanib qoladi. Mayda changlar esa (asosan 
o‘lchami 0,001 mm dan kichik bo‘lgan changlar (masalan: mayda tuproq, ohak, sement, don 
changlari va b.) nafas olganda burun bo‘shlig‘idan o‘tib, o‘pkaga o‘rnashadi va ular 
tashqariga chiqib ketmaydi. Ishlab chiqarishda paydo bo‘ladigan ayrim kichik o‘lchamli 
changlar esa burun bo‘shlig‘ida va o‘pka to‘qimalariga o‘rnashib olib, vaqt o‘tishi bilan sekin-
asta turli xil kasalliklarni kelib chiqishiga sababchi bo‘ladi. Bundan tashqari changlar inson 
terisiga, burun to‘qimalariga ham katta ta’sir etadi. Natijada ular har xil kasalliklar, jumladan 
allergenik, sil, bronxial astma kabi kasalliklarni keltirib chiqarishi mumkin. 
Ish joylari 
havosi tarkibini meyorlashtirish tadbirlaridan biri zararli moddalar miqdorini ruxsat etilgan 
miqdor (PDK) darajasiga olib kelishdir. Ish joylaridagi zararli moddalarning ruxsat etilgan 
miqdori (PDK) deb meyoriy ish vaqti hisobida ishchining butun ish staji davrida uning 
sog‘ligiga 
ta’sir etmaydigan va kasb kasalliklarini keltirib chiqarmaydigan miqdorga aytiladi.