2 O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta’lim vazirligi qarshi davlat universiteti mehnat ta’limi kafedrasi

93 
 
atomlar modda tarkibidagi molekulalar bilan aktiv reaksiyaga kirishadi, buning natijasida 
yonuvchi modda molekulalari parchalanadi hamda parchalangan molekulalar yangi aktiv 
markazlar hosil qiladi. Agar zanjirsimon reaksiyaning markazi bitta bolsa, unda zanjir 
reaksiyasi sust kechadi. Bu tarmoqlanmagan zanjir reaksiyasi deb ataladi. Agar markaz bir 
necha bo'lsa, bunda reaksiya keskin ku-chayadi, o'z-oczidan alangalanish jarayoniga olib 
keluvchi bu reaksiya tarmoqlangan zanjir reaksiyasi deb yuritiladi. Buni xlor bilan vodorod 
molekulalarining o'zaro birikishi misolida tushuntirish mumkin. Xlor molekulalari yorug'lik 
ta'sirida Cl
2

2Cl Atom holidagi xlor vodorod bilan yengil birikadi H
2
+2Cl=2HCl+H Atom 
holidagi vodorod Cl
2
, ni yana parchalaydi H+Cl
2
=HCl+Cl. Bularni o'zaro qo’shsak 
CI+H
2
+CI
2
=CI+2HC1 hosil bo'ladi. 
Bundan ko'rinib turibdiki, zanjirsimon reaksiya markazlari tugamaydi va davom 
etaveradi. Zanjirsimon reaksiyaning o'z-o'zidan alangalanishga olib keluvchi xususiyati 
harorat ko'tarilganda tezlashadi.