2 O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi

Tarixi.
 
Bug„doy eng qadimgi madaniy o„simliklardan hisoblanadi. U Misrda 

---

83 
eramizdan 6000 yil oldin ekilgan, bu davrda Misrda sug„oriladigan dehqonchilik 
rivojlangan. Zakavkazeda, Ukrainada, Yevropa va Osiyoda bug„doy eramizdan 
4000 yil oldin ekilgan. Bug„doyning kelib chiqishi va uning birinchi ekilgan 
mintaqalari to„g„risida aniq bir ma‟lumot yo„q.
Amerika olimlarining fikrlariga ko„ra, bug„doy yer yuzida keng 
yetishtirilayotgan muhim donli ekin va butun dunyoda non mahsuloti uchun ekiladi. 
Zamonaviy bug„doylar yovvoyi holda o„sadigan bug„doy o„simliklardan kelib 
chiqqan.
11
23-jadval 
Bug„doy donining kimyoviy tarkibi,%
Tarkibi 
Bug„doy 
Un chiqishi 
Butun
don 
Faqat 
murtak 
72% 
80% 
Xom oqsil 
13,3 
26,6 
11,8 
12,0 
Moy 
2,0 
10,9 
1,2 
1,3 
Mineral moddalar 
1,7 
4,3 
0,46 
0,65 
To„qima 
2,3 
2,5 
0,40 
0,65 
Boshqa uglevodlar 
68,7 
44,2 
74,1 
73,6 
Suv 
12,0 
11,5 
12,0 
12,0 
 
Eslatma: Don tarkibi o„zgaruvchan, bu ko„p omillarga bog„liq.
Lekin, hozirgi vaqtda ham Armaniston, Gruziya va Ozarbayjonning
 
tog„li 
tumanlarida bug„doyning juda ko„p yovvoyi turlari uchraydi. Shunga
 
ko„ra 
bug„doyning kelib chiqish markazi Zakavkaze dyeyiladi.
Hozirgi vaqtda bug„doy butun yer yuzida o„zining ekin maydoni bo„yicha 
boshqa ekinlar orasida birinchi o„rinda turadi. Uning ekin maydoni 216 mln. 
gektarini (FAO, 2016) tashkil qiladi.
Bug„doyni ko„p ekadigan mamlakatlarga Rossiya, Xitoy, Amerika Qo„shma 
Shtatlari, Hindiston, Kanada, Argentina, Fransiya, Qozog„iston va boshqa bir qator 
mamlakatlar kiradi.
12
11
Margaret J. McMahon, Anton m. Kofranek, Vincent E. Rubatzky “PLANT SCIENCE growth, development, and 
utilization of cultivated plants” USA 2011 y.
12
www.FAOstat.fao.оrg-2016 y.

---

84