2 O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi

6-jadval 
Tuproq muhitiga qarab tuproqning azot bilan ta‟minlanishi (mg/kg) 
Ta‟minlanishi 
pH
5,0 
5,0-6,0 
6,0 
Juda past 
50 
40 
40 
Past 
70 
60 
50 
O„rtacha 
70-100 
60-80 
60-70 
Yuqori 
>100 
>80 
>70 
Tuproqda azotning mineral shakllari kam miqdorda bo„ladi. O„simlikning 
azotni o„zlashtirishi tuproq muhitiga bog„liq.
O„simlikning o„sishi tuproqdagi mikroelement miqdoriga, tuproq muhitiga 
bog„liqdir.
7-jadval 
 Tuproqda mikroelement turi va miqdoriga qarab guruhlarga bo„linishi
(mg/kg tuproqda) 
 
Ta‟minla- 
nishi 
Bor 
Molibden 
Kobalt 
Mis 
Rux 
Marganets 
Juda past 
0,1 
0,05 
0,2 
0,3 
0,2 
1,0 
Past 
0,2 
0,15 
1. 0 
1,5 
1,0 
10 
O„rtacha 
0,5 
0,30 
3,0 
3,0 
3,0 
50 
Yuqori 
1,0 
0,50 
5,0 
7,0 
5,0 
100 
Juda yuqori 
>11,1 
>10,b 
>5,1 
>7,1 
>5,1 
>101 
Ishqorli tuproqlarda marganets va rux yyetarli bo„lmaydi, shuning uchun bu 
o„g„itlar tuproqqa solinsa hosil oshadi. O„simlikda mikroelementlarga bo„lgan 
talab ularning fiziologik, biologik jarayonlardagi roliga bog„liqdir. Bor elementi 
yyetarli bo„lsa, fotosintez jarayoni normal o„tadi. Bor yetishmasa, zig„irda tolaning 

---

28 
sifati ildizmevalarda esa hosil kamayadi Molibden yetishmasa, dukkakli ekinlarda 
havo azoti kam o„zlashtiriladi.
Har bir o„simlik uchun o„g„itlash normasi tuzilganda ekinlar tomonidan 
ozuqaning maksimal o„zlashtirilishi va hosilga sarflanganiga asoslaniladi.
Maksimal o„zlashtirish va hosil tarkibidagi ozuqa elementlarining farqi ildiz 
va ang„iz qoldiqlarida to„planadi.
O„simliklar tomonidan ozuqa moddalarning tuproqdan o„zlashtirishi har xil 
bo„lib, ekinlarning biologiyasiga bog„liq. Masalan, 1 tonna
 
bug„doy doni 
yetishtirish uchun 23 kg, kungaboqar esa 18 kg kaliy sarflaydi. Ozuqa 
elementlarining maksimal o„zlashtirilishi urug„ organik modda ko„p to„planadigan 
davrda aniqlanadi, tuproqdan o„zlashtiradigan miqdori - hosil yig„imi paytida 
aniqlanadi. 
Qo„ng„irboshli o„simliklarda ozuqa elementlarini eng ko„p o„zlashtirish va 
to„planish vaqti - bu dumbul pishish davrining boshlanishida, dukkakli-don 
ekinlarda - urug„ to„la to„lishi davrida kuzatiladi. Bu paytda dukkakli-don ekinlarni 
ko„kat olish uchun o„rish eng muqobil muddatdir. Bu davrdan keyin barg 
sarg„ayadi, to„qiladi, mayda ildizlar quriydi. Shu jarayonda ozuqa elementlarining 
bir qismi nobud bo„ladi. O„rtacha 1 t don va tegishli qo„shimcha hosil yetishtirish 
uchun 29 kg azot, 10 kg fosfor va 19 kg kaliy sarflanadi.
Dukkakli-don ekinlarning 1 t urug„i va tegishli qo„shimcha hosil bilan 
tuproqdan 58 kg azot, 19
 
kg fosfor va 33 kg kaliy o„zlashtiradi. Agar dukkakli 
ekinlarda biologik simbioz ro„y bermasa hosil 1,5-2,0 barobar kamayadi. Umuman 
dukkakli-don ekinlar qo„ng„irboshli ekinlarga nisbatan 2 marta yoki undan ortiqroq 
ozuqa elementlarini o„zlashtiradi.
Dukkakli o„tlar 1 t pichan yetishtirish uchun qo„ng„irboshli o„tlarga nisbatan 
tuproqdan 1,5 barobar ko„p azotni o„zlashtiradi. Biologik simbioz yaxshi 
rivojlangan sharoitda tuproqdan 7 kg azot va havodan 16 kg, 6 kg fosfor va 10 kg 
kaliyni o„zlashtiradi. Dukkakli va qo„ng„irboshli o„tlarning hosili bir xil bo„lganda 
qo„ng„irboshli o„tlar tuproqdan ozuqa elementlarini 1,5 barobar ko„p o„zlashtiradi 
va tuproqning unumdorligini pasaytiradi. 

---

29