2 O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi

 
 
Morfologiyasi 
Ildizi
. O„q ildizli bo„lib, yaxshi rivojlangan, sershoxli. Agar tuproqda 
Rhizobium leguminozarum Balclwin et Frect
bakteriyalari mavjud bo„lsa ildizida 
tuganaklar rivojlanadi. 
Poyasi
. Ekma ko„k no„xatning o„tsimon bo„lib, ko„pincha yotiq xolda o„sadi, 
uzunligi 250-300 sm bo„ladi. Poyasining o„sishiga qarab: past bo„yli (50 sm) yarim 
past bo„yli (51-80 sm), o„rta bo„yli (87-150 sm) va baland bo„yli (151-300 sm) 
xillariga bo„linadi. Poyada bo„g„inlar mavjud, shu bo„g„inlardan barglar o„sadi. 
Bo„g„in oraliqlari uzun va kalta bo„ladi.
Barglari
. Murakkab bo„lib 2-3 juft bargcha va jingalaklardan iborat. 
Jingalaklar yordamida ko„k no„xat tayanch o„simlikka o„raladi. Bargchalarining 
shakli cho„zinchoq, ponasimon bo„lib rangi yashil, sarg„ich yashil, to„q yashil 
bo„ladi.
Gullari
. Ikki jinsli, yirik, barg qo„ltiqlarida 1-3 ta bo„lib gulbandda 
joylashadi. Gultojisi kapalaksimon, elkani yirik, tuxumsimon, qanotlari 
cho„zinchoq, qayiqchasi rangsiz, antotsion dog„lari bo„lishi mumkin. Gulning rangi 
oq bo„ladi.
Mevasi. 
Dukkak bo„lib, dukkakda 3-12 tagacha urug„ bo„ladi. Dukkagida 
pyergament qavati bo„lganda chatnaydi, oson yanchiladi. Dukkakning shakli 
xanjarsimon, o„roqsimon bo„ladi. Rangi-sariq, och yashil, to„q yashil, to„la 
yetilganda och sariq va binafsha rangda bo„ladi. Dukkakning uzunligi 3,0-15,0 sm 
gacha bo„ladi.
Urug„i
. Ko„pincha yirik, yumaloq bo„ladi. Urug„ kattaligiga qarab 3 ta 
guruhga bo„linadi: 

---

213 
1) mayda urug„lar – diametri 3,5-5 mm, 1000 ta urug„ni vazni 150 g. gacha.
2) o„rta urug„lar – diametri 5-7 mm, 1000 ta urug„ning vazni 150-200 g.
3) yirik urug„lar – diametri 7-10,5 mm, 1000 ta urug„ vazni 250 g. dan 
yuqori. Urug„ning yuzi silliq yoki burishgan bo„ladi. Rangi oq, sariq, yashil, to„q 
yashil, sarg„ich-jigar rang, ayrim xolda naqshli (rangli dog„lar) bo„ladi (rasmlar-
20.1-2). 
Biologiyasi
. Ko„k no„xatning o„suv davri navi va o„suv sharoitiga qarab 70-
140 kun davom etadi. Tezpishar navlari band shudgorda takroriy ekin sifatida 
ekiladi. Urug„pallasi unib chiqish davrida yer betiga chiqmaydi. O„zidan 
changlanadi. Xo„raki navlarining poyasi egiladi, chirmashib o„sadi. O„sish 
davrining boshlanishida (ekish-maysalanish) va oxirida (pishish) fotosintez 
jarayoni kuzatilmaydi.
Ko„k no„xat yorug„sevar uzun kun o„simligi. Urug„i 4-5 
o
C da unib chiqadi, 
harorat 10 
o
C bo„lganda maysa 5-7 kunda ko„karadi. Maysasi-4 
o
C sovuqqa 
bardosh beradi. Ekish-maysalanish davrida sutkalik o„rtacha harorat yig„indisi 
150,5-170,8 
o
C ni tashkil qiladi.
Vegetativ organlarining rivojlanishi uchun 12-16 
o
C
talab qiladi. Harorat 26
dan oshsa, hosilning shakllanishiga salbiy ta‟sir qiladi. Foydali harorat yig„indisi 
1200-1600 
o
C bo„ladi.
Ko„k no„xat namsevar o„simlik. maysalanishi uchun 100-120% suv 
sarflanadi. Ko„k no„xat shonalash, gullash, meva hosil qilish davrlarida suvni ko„p 
talab qiladi. Tuproqqa talabchan, unumdor, toza tuproqlarda ekiladi. Nordon, og„ir 
loyli va sho„rlangan tuproqlarda ekilmaydi.