2 og’ishgan xulq tushunchasini aniqlash 3: og’isjgan xulq turlarni tasniflash

Ta’rifga ega bo’lgach o’rganilayotgan reallikning asosiy belgilarini ajratishga urinamiz.

Inson axloqining boshqa muqim xususiyati – bu uning nutqiy boshqaruv va maqsad qo’yilganligi bilan mustaqkam aloqasi hisoblanadi. Yaxlit olganda insonning axloqi uning ijtimoiylashuvi jarayonini – jamiyatga integratsiyasini aks ettiradi. Ijtimoiylashuv, o’z navbatida, individual xususiyatlarni hisobga olgan qolda ijtimoiy muqitga moslashishni ko’zda tutadi.

Kopgina fanlarda korinishlarni “me'yoriy” va “anomal”ga bo'lish qabul qilingan. J.Godfruaning qaqqoniy e'tirozi bo'yicha “qanday axloqni mye'yoriy dyeb hisoblash mumkinq” dyegan savol inson axloqini, shu jumladan, og'ishgan xulqni tushuntirish uchun markaziy hisoblanadi.
“Normal”G'”anomal” axloq tushunchasining ma'nosiga qat'iy ta'rif byerish murakkab, ular orasidagi chyegara esa ota noaniq.
Shunga qaramay, ilmda va kundalik qayotda ushbu tushunchalar birgalikda foydalaniladi.

“Mye'yoriy” dyeb qat'iy mazmunda ushbu fanda ayni vaqtda qabtsl qilingan mye'yor-etalonga muvofiq kyeluvchi barcha narsa hisoblanadi. Mye'yorlarni olish usullarini ko'pincha myezon dyeb ataydilar. Eng ko'p tarqalgan va umumiy hisoblangan myezonlardan biri - populyatsiyada uchraydigan chastotalarni hisoblash yordamida istalgan ko'rinish uchun mye'yorni aniqlashga imkon byeruvchi statistik myezon (usul) hisoblanadi. Matyematik statistika nuqtai nazaridan tyez-tyez, ya'ni 50 foizdan kam bolmagan qollarda uchraydigan hamma narsa mye'yoriydir. Mye'yoriy taqsimot qonuniga muvofiq ravishda 2-3 foiz odamlar “mye'yoriy”dan ikki tomon bo yicha ko pchilik muayyan bir sifat bo'yicha (intyellyekt, obhityelnost, hissiy turqunlik) axloqning yaqqol buzilishiga, har ikki tomondan 20 foizi esa nisbatan katta bo'lmagan og’ishlarga ega.

Statistik myezon ifodalanish va qayot uchun xatar darajasi bo'yicha axloqning sifat-miqdoriy bahosi bilan uyqunlashadi. Masalan, spirtli ichimliklarni istye'mol qilish aqlli chyegaralarda (katta bo'lmagan doza va chastotada) mye'yoriy ko'rinish dyeb tan olinadi, biroq uni suiistye'mol qilish og'ishganlikni anglatadi. Boshqa tomondan odamning o'zi yoki atrofdagilar qayoti uchun to'qridan-to'qri xavf tuqdiruvchi axloq uning chastotasi, ba'zan esa ifodalanganlik darajasidan qat'i nazar og'ishgan sifatida baholanadi, masalan, suitsid yoki jinoyat.

Psixopatologik myezonlardan tibbiyotda foydalaniladi. Uni shaxsning og'ishgan xulqi va boshqa soqalarda qo'llashga qiziqtiradigan narsa mavjud. Eqtimol, bu dyeviant xulq tadqiqotlarining an'anaviy ravishda klinik sharoitlarda olib borilishi bilan bog’liqdir, myedikamyentoz tyerapiya esa bunday qollarda kyeng tarqalgan edi.
Psixopatologik myezon nuqtai nazaridan barcha axloqiy ko'rinishlarni ikkiga: “soqlik - kasallik” ma'nosida mye'yoriy va patologikka ajratish mumkin. Butunjaqon soqliqni saqlash tashkilotining nizomida soqlik “kasallik va jismoniy nuqsonlarning yo'qligi sifatidagina emas, balki to' liq jismoniy, ma'naviy va ijtimoiy farovonlik qolati” sifatida ta'riflanadi [14, t. 2, 391-b.]. Kasallik - “organizmning tuzilmasi va funktsiyasidagi zararlar uning to'ldiruvchi- moslashuvchi myexanizmlarida sifatli-o'ziga xos shaklida BO’LADI

Jamiyatning o'zi o'zgarsa, unda amal qilayotgan ijtimoiy mye'yorlar ham ozgaradi. Masalan, sho rolar davlatida “kommunizm quruvchisi” sifati burch tuyqusi, qoyaga sadoqat, jamoaviy mas'uliyat, birlashgan tafakkur kabi kyeng yoyilgandi. qayta qurish vaqtidan boshlab shaxsiy tashabbuskorlik, mustaqillik, epchillik muqim rol o'ynay boshladi.
Ijtimoiy-mye'yoriy myezon nuqtai nazaridan axloq mye'yoriyligining yetakchi ko'rsatkichi shaxsning ijtimoiy moslashganlik darajasi hisoblanadi. Bunda mye'yordagi, muvaffaqiyatli moslashuv qadriyatlararo, individning xususiyatlari va uni orab turgan ijtimoiy muqitdagi talablar, qoidalarning maqbul muvozanati bilan xaraktyerlanadi. Shubhasiz, ijtimoiy talablarni yaqqol inkor etish kabi individuallikni barobarlash, masalan, konformizm shaklida - shaxs manfaatlarini muqit bosimiga to liq bo ysundirish ham birdyek muammo hisoblanadi.

Etiborgiz uchun rahmat