2. nazariy materiallar (ma’ruzalar kursi) 1-Mavzu: Ta`lim-tarbiya jarayonining psihologik jixatlari Reja: Yosh davrlari klassifikatsiyasi

Oltinchi davr - yoshlik boshqa jinsga psixologik intim yaqinlashuv qobiliyati va ehtiyoji vujudga kelishi bilan ajralib turadi. Bunda ayniqsa, jinsiy mayl alohida o’rin tutadi. Bundan tashqari, yoshlik tanxolikni yoqtirish va odamovilik kabi yoqimsiz xususiyat bilan ham farqlanadi.
Ettinchi davr – etuklik davrida hayotiy faoliyatning barcha sohalarida (mehnatda, ijodiyotda, g’amxo’rlikda, pusht qoldirishda, tajriba uzatish va boshqalarda) mahsuldorlik tuyg’usi uzluksiz hamroh bo’ladi va ezgu niyatlarning amalga oshishida turtki vazifani bajaradi. Shuningdek, mazkur davrda ayrim jihatlarda turg’unlik tuyg’usi salbiy xususiyat sifatida hukm surishi ham mumkin.
Sakkizinchi davr, ya’ni qarilik inson sifatida o’z burchini uddalay olganligidan, turmushning keng o’mrovliligidan qanoatlanish tuyg’ulari bilan xarakterlanadi. Salbiy xususiyat sifatida esa hayot faoliyatidan noumidliylik, ko’ngil sovush tuyg’ularini aytish mumkin. Donolik, soflik, gunohlardan forig’ bo’lish har bir holatga shaxsiy va umumiy nuqtai nazardan qarash bu yoshdagi odamlarga xos eng muqim jihatlardir.
Go’dakda o’zgalar nutqini idrok qilish va unga javob berishga intilish, xususan qo’zg’atuvchiga javoban u yoki bu harakatni amalga oshirish murakkablashib boraveradi. Bular uning aqliy imkoniyatlari darajasiga (tiyrakligiga, topqirligiga) bevosita bog’liq bo’lib, bola ulardan ta’sirlanish natijasida narsalarga nigoh tashlaydi, uni ushlab olish uchun qo’l cho’zadi, unga emaklab boradi. Tushunish vujudga kelayotgan jarayonda favqulodda holatga qarab ta’sirlanishning o’zi ham murakkablashib boradi. Dastlab ta’sirlanish biror jismga nisbatan paydo bo’ladi, keyinchalik biror jismni boshqa ob’ektlar bilan yonma-yon turgan joyidan tanlab olish birmuncha qiyinchilik bilan ko’chadi. Tushunishning rivojlanish bosqichlari ko’ruv idroki bilan nutq o’rtasidagi o’ziga xos munosabat tariqasida namoyon bo’ladi. Shuning uchun tushunish, ya’ni nutqni idrok qilish go’dakni orientirlash faoliyati negizida vujudga kelib, ko’ruv orientiri shaklida ifodalanadi. Tushunishning o’zi ham ko’ruv orientirning o’sishidan yangi bosqich hisoblanib, harakatning so’z bilan boshqaruv bosqichiga dastlabki so’zlarni mutaqil talaffuz qilish; 2) predmetlar bilan xilma-xil harakatlarni uyg’unlashtirib, ish-harakatini bajarish; 3) yurishga urinishning ro’y berishi; 4) xatti-harakatni so’z bilan boshqara olish; 5) so’z bilan go’dakning idrok qilish faoliyatini boshqarish va hokazolar.ko’chganligini bildiradi.
D.B.Elkonin fikricha, bir yoshgacha bola psixikasi o’sishining o’ziga xos xususiyatlari quyidagilardan iborat: 1) kattalar nutqini tushunish hamda,