2-mustaqil ish

2-mustaqil ish

2-MUSTAQIL ISH

FARDU SIRTQI BO’LIM II MUTAXASISLIK 3-KURS BT VA ST YO’NALISHI 18-01 GURUH TALABASI OLIMOVA MASHHURA “BOSHLANG’ICH MATEMATIKA KURSI NAZARIYASI” FANIDAN TAQDIMOTI

Miqdorlarning qadimiy va turli xalqlarga oid nostandart o‘lchov birliklari haqida ma’lumot yig‘ish

"Metrologiya" so`zi grekcha metros-kenglik va logos o`qish ma`nosini bildirib, kenglik haqida o`qish, aniqroq ma`noda esa o`lchovlar haqidagi fan demakdir.

• 
  Zamonaviy tarixiy metrologiya fanining vazifasi insoniyat tarixiy taraqqiyotining turli davrlarida qo`llanilgan o`lchov birliklari tarixi va ularni hozirgi davr o`lchov birliklariga muvofiqligini yoritish, ajdodlarimizning bebaho merosini kelajak avlodlarga yetkazishdan iboratdir. Tarixiy metrologiya ijtimoiy-iqtisodiy, xo`jalik, huquq, madaniy tarixni o`rganishda zarurdir. O`lchovlar rivoji avvalo jamiyatning ish Ba`zi manbalarda XIX asr oxiridan kitob va traktlarda metrologiya termini uchrashi qayd etiladi. Vaholanki o`lchovshunoslik poydevoriga ajdodlarimiz juda qadimdan asos qo`yib kelishgan.
  
• 
  O`lchov va o`lchov birliklari to`g`risidagi bir qator ma`lumotlar buyuk olim Abu Abdulloh Muhammad ibn Muso al-Xorazmiy asarlarida keltirilgan bo`lsa, ulug` olim Ahmad Farg`oniy esa dunyoda birinchi bo`lib (861 yili) suv sathini o`lchaydigan asbob kashf etgan va uni yasab amalda qo`llagan.
  
• 
  Yusuf Xos Xojibning turkiy tilda yozilgan «Qutadg`u bilig» asarida o`lchov va o`lchov birliklaridan foydalanibgina qolmay, balki o`lchash va iyyor ishlariga tegishli bilimlarni mukammal bilishga chaqirilgan.
  

Qadimgi o`lchov birliklari

• 
  Eng qadimgi o’lchash birliklari – antropometrik. U insonning muayyan a’zolariga muvofiqlikka yoki moyillikka asoslangan holda kelib chiqqan. Masalan: qarich - qo’l kafti yoyilgan holda bosh barmoq va jimjiloq orasidagi masofa, quloch - qo’llar ikki tomonga yoyilganda orasidagi masofa, qadam - balog’at yoshidagi odamning sokin odimlashidagi yurish birligi, tirsak - kaft va tirsak orasidagi masofa, chaqirim - ochiq dala sharoitida birining tovushini ikkinchisi eshita olishi mumkin bo’lgan masofa, ladon- bosh barmoqni hisobga olmaganda qolgan to’rttasining kengligi; fut- oyoq tagining uzunligi; pyad- yozilgan bosh va ko’rsatkich barmoqlar orasidagi masofa, va hokazolar.
  
• 
  Metrologiyaning tarixida bu kabi birliklarni joriy etishda yirik fan yoki davlat arboblarining antropometrik o’lchamlarini asos qilib olish hollari ham uchraydi. Masalan, ingliz qiroli Genrix I (12-asrning boshi) yard o’lchash birligini (91,44 sm) joriy etgan. Bunda namunaviy o’lchov sifatida qirolning burni uchidan oldinga cho’zilgan qo’lning o’rtancha barmog’i uchigacha bo’lgan masofa olingan.