2 mundarija kirish. 1-bob. Sanoat korxonalarda mahsulot ishlab chiqarish tannarxi shakllanishining nazariy va xukukiy asoslari

-
65
-
 
resurs narxi xar xil xizmat xakkining tebranishi korxona xoxishidan kat’iy nazar 
xarajatlarni o’zgartiradi. Korxonada ishlab chiqarish kulami kengaysa, resurslar sarfi 
kiskaradi, chunki ular kamrok isrof etiladi. Resurslarni tejovchi texnologiya joriy 
etilganda xarajatlar keskin kiskaradi. O’rtacha xarajatlar Mehnat unumliga nisbatan 
teskari mutanosiblikda o’zgaradi. Mehnatni unumigning ortishi xam moddiy xam 
Mehnat sarfini kiskartiradi bozordagi narx binobarin tovar barqaror sharoit Mehnat 
unumdorligi xarajatlari pasaytirish orqali foydani kupaytiradi. 
Xarajatlarni doimiy ravishda pasaytirib borish korxona foydasini oshirishning 
asosiy vositasi bo’lib xizmat qiladi. Zero mahsulot bahosi tarkibining asosiy 
elementlari bu xarajat va foydadir. Binobarin xarajatlar qanchalik kiskarib borsa, 
shunga mos foyda oshib boradi. 
Ishlab chiqarish xarajatlarini pasaytirish asosiy yo’nalishlaridan 
biri bu fan texnika tarakkiyotining yutuklaridan okilona foydalanishga 
erishishdir. Fan texnika tarakkiyoti yutuklaridan foydalanish mavjud ishlab chiqarish 
quvvatlaridan, xom-ashyo materiallaridan yokilgi resurslaridan yanada tularok 
foydalanishga imkon beradi. Shuningdek yangi unumdorligi yukori bo’lgan 
samarador mashina, dastgoxda yangi texnologik jarayonlar yaratish, uni ishlab 
chiqarish joriy etish pirovard natijada korxonada ishlab chiqarish samaradorligini 
oshirishga sharoit yaratadi. Fan texnika tarakkiyoti ning 20-asr ikkinchi yarmidagi 
o’ziga xos jixati prinsipal yangi texnologik usulga utilishi bilan xarakterlanadi. Uning 
mavjud texnologik ishlab chiqarish usullaridan ustunligi faqat nisbatan yukori 
iktisodiy samaradorligida emas, balki sifat nuktai nazaridan moddiy ne’matlar va 
xizmatlarni ishlab chiqarish imkoniyatidir. Xarajatlarni pasaytirish asosiy 
yo’nalishlardan biri bu ishlab chiqarish va Mehnat tashkil etishning 
takomillashtirishdir. Ushbu yo’nalish ishlab chiqarishda yukotishlarni kamaytirish 
yuli bilan xarjatlarni pasaytirish bu esa o’z navbatida jonli Mehnatni iktisod kilishga 
ya’ni ishlab chiqarish unumdorligini oshishiga olib keladi. 
Samaradorlik iktisodiy kategoriya sifatida odamlarni ayrim extiyojlarini 
kondirishga karatilgan mahsulotlar kobiliyatlarini anglatadi. Samaradorlik mikdoriy 

---