2-modul. Bosim datchiklari

Nomlanishi	O‘zgarish diapazoni (kub.sm/min)	Differen-sial bosim diapazoni (kPa)	Chiqish kuchlani-shi Vout[mV]	Sezgirli-gi (% da Vout)	Xarorat diapazo-ni (^0S)
Korpusi
Kuchaytirgichsiz
AWM1100V	-/+ 200	-/+ 0,049	30	-/+1	-25+85	1-rasm
AWM1200V	-/+ 120	-/+ 1,0	20	-/+1	-25+85	1-rasm
AWM1300V	-600+ 1000	-0,16+ 0,34	50	-/+1	-25+85	1-rasm
AWM2100V	-/+ 200	-/+ 0,049	30	-/+0,35	-25+85	1-rasm
AWM2150V	-/+30	-/+ 0,0053	12	-/+0,35	-25+85	1-rasm
AWM2200V	-/+ 120	-/+ 1,0	20	-/+0,35	-25+85	1-rasm
AWM2300V	-/+ 1000	-/+ 0,34	50	-/+0,35	-25+85	1-rasm
AWM42150V	-/+ 25	-/+ 0,02	8,5	-/+0,35	-40+125	2-rasm
AWM42300V	-/+ 1000	-/+ 0,022	54,7	-/+0,35	-40+125	2-rasm
Kuchaytirgichli
AWM3100V	-/+ 200	-/+ 0,049	5000	-/+5	-25+85	1-rasm
AWM3150V	-/+30	-/+ 0,022	3400	-/+5	-25+85	1-rasm
AWM3200V	0+60	0+0,5	5000	-/+5	-25+85	1-rasm
AWM3300V	0+1000	0+0,34	5000	-/+5	-25+85	1-rasm
AWM43300V	+1000	0+0,22	5000	-/+0,5	-25+85	2-rasm
AWM43600V	+6000	0+0,22	5000	-/+1,0	-25+85	2-rasm
AWM5101	+5000		5000	-/+3,0	-20+70	3-rasm
AWM5102	+10000		5000	-/+3,0	-20+70	3-rasm
AWM5102	+10000		5000	-/+3,0	-20+70	3-rasm
AWM5104	+20000		5000	-/+3,0	-20+70	3-rasm

1.5. Tenzodatchiklar va ularni turlari

Tenzodatchik so‘zi lotincha Tensus so‘zidan olingan bo‘lib, kuchlanish degan ma’noni beradi. Bu datchiklar mexanik deformatsiyalarni elektr signallariga aylantirish uchun xizmat qiladi. Bu effekt materiallarni qarshiligini deformatsia ta’siri ostida elektr qarshiligini o‘zgarishiga asoslangan. Ularni ikki xil usulda tayyorlanadi:

1. 
   Plyonkali
   
2. 
   Ingichka o‘tkazgichli
   

Tenzodatchiklar odatda elastik materiallarga birlashtirilib yoki mahkamlanib juda ko‘p texnik qurilmalarda keng qo‘llaniladi. Masalan:
- kuch o‘lchash datchiklari;
- bosim o‘lchash datchiklari;
- tezlanishni o‘lchash datchiklari (akselerometr);
- ko‘chishni(siljishni) o‘lchash datchiklari;
- aylanish momentini o‘lchash datchiklari.
Ularning keng qo‘llanilgan sohasi katta va kichik o‘lchamdagi elektron tarozilardir. Tenzodatchiklar asosida ko‘rilgan og‘irlikni o‘lchash taraozilarini aniqlik darajasi mexanik tarozilariga qaraganda bir necha barobar yuqori.
1843 yili ingliz fizigi Charliz Uitson qarshiliklarni o‘lchashni ko‘prik usulini kashf etgandan keyin qarshiliklarni aniqroq o‘lchash imkoniyati paydo bo‘ldi. Bu esa qarshiliklarni o‘zgarishini o‘lchash bilan bog‘liq datchiklar tayyorlash imkoniyatini yaratdi. Tenzoeffekt o‘tgan asirni 40 yillarida kashf etilgan bo‘lsada undan amaliy maqsadlarda foydalanish faqat elektronikani yetarli darajada rivojlangandan keyingina boshlandi.
Tenzodatchiklar odatda tugallangan elektron formali qurilma sifatida tayyorlanadi. Undagi elektron blokda ko‘prik usulda qarshiliklar ulangan bo‘lib undan bitta tuguni tenzoqarshilikdan iborat bo‘ladi. Ko‘prik tarkibidagi tenzoqarshilikning qarshiligini deformatsiya asosida o‘zgarishi ko‘prikka qo‘yilgan kuchlanishni chiqish kuchlanishini o‘zgarishiga olib keladi. Ko‘prik sxemasi va ulanishi rasmda ko‘rsatilgan.
Bu yerda 1- tenzorezistor, 2- qarshiliklar, 3- kirish kuchlanishini uzatish o‘tkazigichi, odatda kuchlanishni ko‘prikga uzatish o‘tkazgichlari ikkitadan bo‘lib, ikkkinchi o‘tkazgichi «sensor» deb atalib o‘tkazgichni harorat qarshiligini kompesatsiyalash uchun xizmat qiladi. 4- chiqish kuchlanishi o‘tkazgichlari, 5- tashqi elektromagnit ta’sirlarni chegaralash ekrani.



3

2

1






5

1.57. Расм. Кўприк схемаси ва уланиши.

4

Tenzodatchiklar markasi, ishlab chiqarishda tanlangan holatga qarab kirish kuchlanishi 5, 6, 10, 15 V stabillashgan bo‘lishi mumkin. Chiqish kuchlanishi esa qo‘yilayotgan kuchlanishga karrali bo‘lib, u tashqi ta’sir kuchiga karrali bo‘lib 2mV/V, 3mV/V bo‘lishi mumkin. Bu ko‘rsatkich datchik sezgirligini ham belgilaydi.

Hozirgi zamon tenzodatchiklari chiqish signallari raqamli signallarga o‘tib bormokda. Bunday datchiklarga maxsus elektron bloklar qo‘yilib. Chiqish signallarini bevosita raqamli signallarga aylantirib bermoqda. Bunday datchiklarning aniqlik darajasi yanada ortgan. Chunki raqamli signalga o‘tish bilan chiqish signaliga bo‘layotgan tashqi ta’sirlar(ulanish kontakttlaridagi, o‘tkazgichga bo‘layotgan harorat ta’sirlari, o‘tkazgich turi) umuman olib tashlanadi .
Standart tenzodatchiklar o‘rnatilish holatlariga qarab bir necha formalarda tayyorlanadi:

1. 
   Ustun ko‘rinishida
   

1

2



1.58. Расм. Кўприк схемаси ва уланиши.



3

Ustun ko‘rinishidagi tenzodatchiklar siqilish deformatsiyalarini o‘lchash va sezish uchun mo‘ljallangan. Ko‘rsatib o‘tilgan datchik avtomobil va vagonlarni og‘irligini o‘lchash uchun mo‘ljallangan elektron tarozilarga o‘rnatish uchun mo‘ljallangan. Datchikni maksimal siqilishi 1,5 - 2 mm dan ortiq bo‘lmaydi. Bu yerda 1- datchik va uni elektron bloki, 2- datchikga kuchlanish uzatib signal olish o‘tkazgichi, 3- datchikni davriy mexanik ta’sirlar asosida aylanib ketishidan chegaralovchi qismi.

2. Balka ko‘rinishida

1.59. Расм. Балка кўринишидаги схемаси ва уланиши.



2

1

3

Balka ko‘rinishidagi tenzodatchiklar egilishdagi deformatsiyalarni syozish va o‘lchash uchun muljalaniladi. Bu yerda 1- kuch qo‘yilish joyi bo‘lib unga ta’sir yuqoridan yoki quyi qismidan perpendikulyar qo‘yiladi. 2- datchikni mahkamlash teshiklari. 3- datchikga kuchlanish uzatib signal olish o‘tkazgichi. Datchikni egilishi 1,5 - 2 mm dan ortiq bo‘lmaydi.

1. 
   Balka ko‘rinishida (tashqi harorat ta’siridan himoyalangan)
   

1.60. Расм. Ташқи ҳарорат таъсиридан ҳимояланган тензодатчик схемаси ва уланиши.

Bu datchik yuqorida keltirilgan datchik bilan bir xil bo‘lib egilish deformatsiya kuchini syozish va o‘lchash uchun mo‘ljallangan. Faqat uni elektron bloki va tenzorezistori maxsus sifon bilan himoyalangan. Sifon ichiga mahsus inert gaz to‘ldirilgan bo‘lib, u datchikni tashqi harorat ta’siridan himoyalaydi.

2. 
   S – ko‘rinishida
   

1.61. Расм. S-кўринишидаги тензодатчик схемаси ва уланиши.

2

1

S – shaklidagi tenzodatchik cho‘zilish deformatsiyasi ta’sirini sezish va o‘lchash uchun mo‘ljalangan. Bu yerda 1- datchikni cho‘zilishni o‘lchashga mahkamlash teshiklari. 2- datchikga kuchlanish uzatib signal olish o‘tkazgichi. Datchikni cho‘zilishi 1,5 - 2 mm dan ortiq bo‘lmaydi.
Barcha datchiklarni deformatsiya ta’sirini o‘lchashga o‘rnatilganda himoyalash mahkamasi qo‘yiladi. Bu mahkamlamalar datchikga ortiqcha deformatsiya ta’siri qo‘yilganda sinishdan saqlashga hizmat qiladi. Har bir datchikni o‘rnatishdan oldin deformatsiya ta’sir yo‘nalishini, qiymatini oldindan baholash lozim. Shu asosida datchikni konstruktiv ko‘rinishi, texnik harakteristikasi tanlanadi. Misol uchun bitta sanoat tenzodatchigini texnik harakteristikalarini keltiramiz: