2-Modul: Biosfera resurslari va ulardan oqilona foydalanish. 4-Mavzu: Tabiatda moddalarning aylanma harakati reja

Suksessiyalar davomida turlar o‘rtasidagi raqobat, munosabatlar tufayli asta —sekin barqaror kombinatsiyalar sodir bo‘ladi.
IV.4. Gomeostaz hodisasi. 1929 yil Uoltеr Kennon fanga gomеostaz (grеkcha homoios – o‘xshash, Stasis - holat) atamasini kiritdi. Gomеostaz–tabiiy tizimning (organizmning) uning asosiy strukturalarining, modda-energetik tarkibining muttasil tiklanib turishidir. Boshqacna aytganda u-organizm ichki muhitining jo‘shqin doimiyligi va shu holatni ushlab turishga yo‘naltirilgan boshqaruv mеxanizmi.
1878 yilda frantsuz fiziologi Klod Bеrnar “ichki muhitning doimiyligi yashashning asosiy omilidir” dеgan xulosaga kеlgan. Boshqacha aytganda, organizm faol yashashi uchun uning hujayralari boshqarilib turiladigan muhitda bo‘lishi zarur. Hayvonlar organizmi ichki muhiti bir nеcha mеxanizmlar yordamida boshqarib turilar ekan. Shuning uchun ham ichki muhit tarkibi chеklangan o‘zgarishlarga uchraydi va doimiyligi saqlanib turadi.
Gomeostatlik—har qanday ekologik tizim yashashining eng muxim shartidir, biroq xar xil turkumlarda uning belgilari va qonuniyatlari bir xil emas.
Masalan , tabiiy biogeotsenozda gomeostaz bunday tizimning ochiqligi bilan ko‘llab-quvvatlanadi, ya’ni atrof-muhitdan uzluksiz axborot olib turadi. Fotosintez jarayoni o‘simliklarga quyosh energiyasi, kimyoviy moddalar massasining uzluksiz ta’minlab turadi. Assimilyasiya dissimilyasiya jo‘r ligida, moddalarning yig‘ilishi uning muttasil parchalanishi jo‘rligida ro‘y beradi.
Inson tomonidan yaratilgan (antropogen) ekologik tizim bunga to‘la misol bo‘la olmaydi.
O’z bilimini tekshirish uchun savollar.

1. 
   Qanday hayot muhitlarini bilasiz?
   
2. 
   Cheklovchi omillar nima?
   
3. 
   Fotoeriodizm nima?
   
4. 
   Poykiloterm va gomoyoterm organizmlar to’g’risida nimalarni bilasiz?
   
5. 
   Hayot formasi yoki shakli deganda nimani tushunasiz?
   
6. 
   Qanday hayot formalari klassifikatsiyalari mavjud?
   

11.O’simlik va hayvonlarning qanday hayot formalari bor?
12. Biotsenoz nima?
14.Biotsenozga qanday guruh organizmlar kiradi?
15. Biotsenozda qanday bog’lanishlar bo’ladi?
16. «Yirtqich –o’lja» va “parazit- xo’jayin” munosabatlari nima?
17. Jamoada organizmlar orasida qanday bog’lanishlar kuzatiladi?

1 M.Xodjitdinova, A.Rizayev. Suv kimyosi va mikrobiologiyasi. Oʹquv qoʹllanma. “Yangi nashr” nashriyoti Toshkent -2010.

2 ЭКОЛОГИЯ: Учебник для технических вузов / Л. И. Цветкова, М. И. Алек­сеев и др.; Под ред. Л. И. Цветковой. - М.: Изд-во АСВ, СПб.: Химиздат, 2001. - 552 с:

3 ЭКОЛОГИЯ: Учебник для технических вузов / Л. И. Цветкова, М. И. Алек­сеев и др.; Под ред. Л. И. Цветковой. - М.: Изд-во АСВ, СПб.: Химиздат, 2001. - 552 с:

4 EUGENE P.ODUM. EKOLOGY. The university of Georgiya. Copyight 1963 by Holt, Rinehart and Winston, Inc. New York-Chicago-San Francisco-Toronto-London.