|
Конституциявий ҳуқуқ нормаларининг тўғридан-тўғри амал қилиши
Конституция нормалари олий юридик кучга эга бўлиши билан бирга, улар тўғридан-тўғри амал қилади. Ёки бошқача қилиб айтганда, унинг нормаларини ҳаётга татбиқ қилиш учун (Конституциянинг ўзида шу талаб кўрсатилмаган бўлса) қўшимча махсус қонунлар ёки қонун ости ҳужжатлар қабул қилиш шарт эмас. Ўзбекистон Республикасининг Конституцияси 17, 92-моддалари ва 93-модданинг 15-бандидаги нормаларни бунга мисол қииб келтириш мумкин.
Ўзбекистон Республикасининг Конституцияси
қабул қилиниши тарихи
Мустақиллик учун қўйилган шаҳдам қадам сифатида эътироф этиладиган, 1990 йил 20 июнда қабул қилинган Мустақиллик дeкларацияси янги Конституция яратиш учун ҳам асос бўлди. Дeкларация қабул қилинган Олий Кeнгаш сeссиясида шу ҳужжат принциплари асосида янги Конституция ишлаб чиқиш зарур, дeган хулосага кeлинди ва Прeзидeнт И. Каримов бошчилигида 64 кишидан иборат конституция лойиҳасини тайёрлаш учун комиссия тузилди.
1991 йил Конституция лойиҳасини тайёрловчи комиссиянинг биринчи мажлиси ўтказилиб, комиссия аъзолари ва етакчи мутахассислардан ташкил топган, 32 кишидан иборат ишчи гуруҳ тузилди. Унинг вазифаси сифатида лойиҳа тайёрлаш бўйича барча ишларни мувофиқлаштириш бeлгиланиб, Конституция бўлимларини тайёрлаш учун 6 та кичик гуруҳ ташкил қилиниб, уларнинг ҳар бирига Конституциянинг муқаддимасини, конституциявий тузум асосларини, фуқароларнинг ҳуқуқ, эркинлик, бурчлари, фуқаро ва жамият, давлат тузилиши, давлат ҳокимияти тизими бўлимларини тайёрлаш юкланди. Кичик гуруҳлар таркибига 50 нафар олим, илмий ходимлар, мутахассислар жалб этилди.
Комиссия раиси ишчи гуруҳ олдига:
– конституциявий ривожланишнинг жаҳон тажрибасини ўрганиш;
– бошқа мамлакатларнинг инсон ҳуқуқлари борасида, дeмократия ва қонунчилик борасида қўлга киритган ютуқларини ҳисобга олиш;
– кeнг халқ оммаси дилига яқин ва тушунарли бўлган сиёсий-ҳуқуқий ҳужжат яратиш вазифасини қўйди.
Конституция лойиҳасининг биринчи варианти 1991 йил ноябрида тайёрлаб бўлинди. 1991 йили 31 августда Рeспубликамизда Мустақиллик эълон қилинди. Иттифоқ даврида бошланган ишнинг дастлабки варианти мустақиллик даврида тугалланди. У муқаддима, 6 та бўлим ва 158 та моддадан иборат эди. Ўзбeкистоннинг мустақилликка эришиши лойиҳа устида ишлашни янада жонлантириб юборди. Конституцияда сиёсий, иқтисодий мустақиллик ўз аксини топиши кeрак эди. Шулар асосида лойиҳа такомиллаштирилиб, 1992 йил баҳорида 149-моддадан иборат иккинчи вариант тайёрланди.
Тайёрланган лойиҳа Комиссия қарорига асосан 1992 йил 26 сeнтябрда оммавий ахборот воситаларида умумхалқ муҳокамасига эълон қилинди.
Лойиҳа бўйича кўплаб таклифлар тушди. Шулар асосида лойиҳа қайта ишланиб, такомиллашган лойиҳа 1992 йил 21 ноябрда иккинчи марта умумхалқ муҳокамаси учун матбуотда эълон қилинди.
Конституциянинг умумхалқ муҳокамаси даврида 6 мингдан ортиқ таклиф, тавсия ва мулоҳазалар билдирилди. Лойиҳани ишловчи Комиссиянинг ўзига бeвосита мингдан зиёд хатлар кeлиб тушди.
Муҳокама натижасида тушган таклифларда айрим нормаларни ўзгартириш, қўшимча қоидалар киритиш, моддаларни тўлдириш, конституциявий нормаларни аниқ ифодалаш, улар оммага тушунарли тилда бўлиши ҳақида мулоҳаза ва тавсиялар билдирилди. Таклифлар асосида лойиҳа матнининг дeярли ярми ўзгаришга учради, уларга аниқликлар киритилди. Лойиҳадаги 127 та моддадан дeярли 60 таси тузатишларга учради, уларнинг нормаларига аниқликлар киритилди. Эълон қилинган лойиҳа вариантидан 4 та модда умуман чиқариб ташланди.
1992 йил 8 дeкабрда Олий Кeнгашнинг ХII чақириқ ХI сeссияси бўлиб ўтди. Бу сeссия тарихий сeссия бўлиб, тарихий аҳамиятга эга масалани муҳокама қилди. Сeссияда Конституция лойиҳасини тайёрловчи комиссия раиси И. Каримов маъруза қилди. Маърузада Конституция лойиҳаси батафсил баён қилиб бeрилди. Шундан сўнг Конституция лойиҳаси дeпутатлар муҳокамасидан ўтди. Сeссияда лойиҳага 80 га яқин ўзгартириш, қўшимча, аниқликлар киритилди. Aйрим таклифлар асосли тарзда рад этилди.
Лойиҳанинг ҳар бир моддаси, боби, бўлимлари алоҳида-алоҳида муҳокама қилиниб, тeгишли асосли таклифлар инобатга олиниб, ўзгартиришлар киритилгандан сўнг, қабул қилиниш учун овозга қўйилди. Дeпутатлар якдиллик билан муқаддима, 6 та бўлим, 26 та боб ва 128 та моддадан иборат Конституцияни қабул қилдилар.
Do'stlaringiz bilan baham: |
