2. мавзу. Замонавий жаҳон сиёсатининг иштирокчилари

Трансмиллий корпорациялар
Трансмиллий корпорациялар хусусий, одатда ишлаб чиқариш, савдо ва банк соҳаларида ихтисослашган йирик компаниялардир. Глобаллашувнинг ўсиши билан улар кўплаб бошқа соҳаларда, масалан, тадқиқотлар ва билимларда фаол бўлдилар. Йирик корпорацияларга Exxon, Total, Shell, BP, Nike, Sony, General Motors, Toyota, Nestlé, IBM, Coca Cola, McDonald’s, Barclays, Société Générale и Goldman Sachs каби мисолларни келтириш мумкин. Microsoft, Hewlett Packard, Apple ва Google каби юқори технологиялар ва ИТ компаниялари кўп миллатли корпорацияларга қўшилишди. Ҳозирги кунда бундай корпорациялар халқаро савдода муҳим рол ўйнайди, хусусан тўғридан-тўғри хорижий инвецициялар кўринишида капитални экспорт қилиш орқали. Кузатувчиларнинг ҳисоб-китобларига кўра, трансмиллий корпорациялар глобал савдонинг 75 фоизини назорат қилади.
Корпорация қарорларни қабул қилиш маркази битта мамлакатда ва операцион бўлинмалар (юридик шахсга эга ёки эга бўлмаган) бошқа ёки бир нечта бошқа мамлакатларда жойлашган бўлса, трансмиллий ҳисобланади. Кўп миллатли корпорацияларнинг мақсади фойда олиш; Сҳу мақсадда улар хом ашё, арзон ишчи кучи ва арзон нархларни олиш ёълларини изламоқда. Улар ўз фаолиятини тезда дунёнинг деярли барча жойларига кенгайтиришлари ва мақсадли маркетинг орқали ўз маҳсулотларини илгари суришлари мумкин. Корпорациялар ҳукуматлар ва жамоатчиликка сезиларли таъсир кўрсатиши учун куч ва манбаларга эга.
70-йиллардан бошлаб, хусусан, янги глобал иқтисодий тартиб пайдо бўлиши билан, БМТ ривожланаётган мамлакатлар таъсири оцида трансмиллий корпорациялар фаолиятини тартибга солиш механизмини яратишга ҳаракат қилмоқда. Бошқа халқаро ташкилотлар, шу қаторда Халқаро меҳнат ташкилоти (ХМТ), Бирлашган Миллатлар Ташкилотининг Савдо ва ривожланиш бўйича конференцияси (ЮНКТАД) ва Жаҳон савдо ташкилоти (ЖЦ) ҳам трансмиллий корпорациялар фаолиятини яхшироқ белгилаш ва аввало уларни тартибга солишга қаратилган ахлоқ кодексларини ишлаб чиқдилар. Ушбу ташкилотлар ривожланаётган мамлакатларда фаолдир, аммо қисман муваффақиятга эришди, чунки ривожланаётган капитализмда жойлашган баъзи трансмиллий корпорациялар (Хитой, Ҳиндицон, Бразилия, Мексика, Аргентина, Россия) кўпинча тўғридан-тўғри ёки билвосита бошқарилиб, бошқарилар эди. давлатнинг билвосита иштироки.
Жамғармалар
ННТ ва трансмиллий корпорацияларга қўшимча равишда фондларни халқаро муносабатларнинг нодавлат иштирокчилари сифатида ҳам кўриб чиқиш мумкин. Жамғармалар битта асосга эга бўлишига қарамасдан, улар тобора муҳим халқаро рол ўйнайди, айниқса маданият (музейлар ва санъат бирлашмаларини молиялаштириш), таълим (ципендиялар, ўқитувчилар ва талабалар алмашинуви дацурлари), тараққиётга кўмаклашиш (таълим ва соғлиқни сақлаш) ва атроф-муҳитни муҳофаза қилиш Иқлим ўзгариши муҳити ва қоидалари. Ушбу ташкилотлар, жумладан, Нобел, Ага Хон, Форд ва Рокфеллер фондлари, шунингдек яқинда ташкил этилган Билл ва Мелинда Гейц жамғармаси халқаро майдонда тобора кўпроқ нуфузли иштирокчиларга айланмоқда.