2-mavzu: Xorijda,O’zbekistonda ijtimoiy pedagogikaning rivojlanish tarixi. Islom ta’limotida ijtimoiy-pedagogik g’oyalar

Tarbiya jarayonining yana bir xususiyati – bu uning yaxlit holda tizimli tashkil etilishidir. Yaxlitlik shundan iboratki, tarbiya jarayonining maqsadi, mazmuni va metodlarini birligi shaxsni shakllantirish g’oyasini amalga oshirish uchun xizmat qiladi. Shaxs ma’naviy-axloqiy sifatlarni ketma-ket emas, balki yaxlit o’zlashtirib boradi, shu bois pedagogik ta’sir yaxlitlik, tizimlilik kasb etadi.
Tarbiya jarayonining yaxlitlik, tizimlilik xususiyati bir qator muhim pedagogik talablarga amal qilish, o’qituvchi va o’quvchilar o’rtasidagi hamkorlikni qaror toptirishni talab etadi.
Tarbiyaning yana bir xususiyati shundan iboratki, bu jarayon ikki tomonlama aloqa xususiyatiga ega bo’lib, unda bolaning o’zi ham faol ishtirok etadi.
Ikki tomonlama aloqa ikki yo’nalishda, ya’ni, o’qituvchining o’quvchiga ko’rsatadigan ta’siri (to’g’ri aloqa) hamda o’quvchining o’qituvchiga nisbatan munosabati (teskari aloqa) tarzida tashkil etiladi.
Tarbiyaning pedagogik texnologiya nazariyasi g’oyasiga muvofiq, endilikda o’quvchi tarbiya jarayonining ob’ektigina bo’lib qolmasdan, sub’ekti sifatida ham faoliyat ko’rsatadi. Shuning uchun o’qituvchi o’quvchining ichki imkoniyatlari, unga nisbatan bo’layotgan tashqi ta’sirlar va axborot manbalarini inobatga olishi zarur. Agarda mazkur talab unutilsa, shaxsni tarbiyalash qiyinlashadi yoki barcha urinishlr samarasiz yakun topadi. Mana shundan tarbiya jarayonining yana bir xususiyati – tarbiyada qarama-qarshilikning mavjudligi kelib chiqadi. Qaram-qarshiliklar o’quvchilarga o’z tushunchalariga muvofiq paydo bo’lgan dastlabki sifatlar o’rtasida yoki o’quvchilarga qo’yiladigan talablar bilan ularni bajarish imkoniyatlari o’rtasidagi ziddiyatlarning kelib chiqishi uchun zamin yaratadi.
Undan tashqari bu qarama-qarshiliklar ko’pincha bolaning ongi bilan xulqi bir-biriga muvofiq bo’lmasligidan, o’qituvchi va tarbiyachilarning o’quvchilar yosh, psixologik, fiziologik xususiyatlari (fe’l-atvori, xarakteri, qiziqishlari, jismoniy, ruhiy hamda fiziologik jihatdan sog’lomligi)ni yaxshi bilmasliklari oqibatida kelib chiqadi.
Demak, tarbiya jarayoni o’zida quyidagi xususiyatlarni namoyon etadi:

Demak, tarbiya muayyan, aniq maqsad va ijtimoiy-tarixiy tajriba asosida shaxsni har tomonlama o’stirish, uning ongi, xulq-atvori, dunyoqarashini tarkib toptirish jarayonidir. Ijtimoiy tarbiyani yo’lga qo’yish jarayonida bir qator vazifalar hal etiladi. Tarbiyaning maqsad va vazifalari ijtimoiy tuzum mohiyati, taraqqiyot darajasi, ijtimoiy munosabatlar mazmuni, fuqarolarning dunyoqarashi, intilishlarida belgilanadi. Tarbiya jarayonining xususiyatlarini chuqur anglash, tarbiyani tashkil etishda ularni inobatga olish ma’lum pedagogik vazifalarni ijobiy hal etish imkonini beradi.

Adabiyotlar:

1. 
   Karimov I.A. O’zbekistonninng o’z istiqlol va taraqqiyot yo’li. – Toshkent: O’zbekiston, 1992.
   
2. 
   Karimov I.A. Barkamol avlod – O’zbekiston taraqqiyotining poydevori. – Toshkent: Sharq nashriyot-matbaa kontserni, 1997.
   
3. 
   O’zbekiston Respublikasining “Ta’lim to’g’risida”gi Qonuni G’G’ Barkamol avlod – O’zbekiston taraqqiyotining poydevori. – Toshkent: Sharq nashriyot-matbaa kontserni, 1997.
   
4. 
   Forobiy, Abu Nasr. Fozil odamlar shahri. – Toshkent: Xalq merosi nashriyoti, 1993.
   
5. 
   Pedagogika nazariyasi va tarixi. 1-qism. Pedagogika nazariyasi G’ M.X.Toxtaxodjaeva va boshqalar. Prof. M.X.Toxtaxodjaevaning umumiy tahriri ostida. – Toshkent: “Iqtisod-moliya”, 1996.
   
6. 
   Ziyomuhammedov B. Ma’rifat asoslari. – Toshkent: Chinor ENK, 1998.
   
7. 
   Podlaso’y I.P. Pedagogika. V 2 kn. Kn. 2. – Moskva: Vlados, 1999.
   

Nazorat uchun savollar:

1. 
   Tarbiya jarayonining mohiyatini qisqacha tavsiflang.
   
2. 
   Tarbiya maqsadi nimadan iborat?
   
3. 
   Tarbiya jarayonining o’ziga xos xususiyatlari nimalardan iborat?
   
4. 
   Tarbiya jarayonida qanday vazifalar hal etiladi?
   

5. Tarbiya jarayoni qanday tamoyillar asosida tashkil etiladi?
6. Tarbiya jarayoni qanday qonuniyatlar asosida kechadi?