2-Mavzu. Sotsiologiya fanining strukturasi Reja: 1

Integratsiyalashtiruvchi  funksiya

  fundamental  sotsiologiya  nazariyasini 

boshqa  fanlar  bilan  bog‘laydi.  Mazkur  yaxlit  yondashuv  natijasida  yangi  sotsial 

muammolarni hal qilish, ijtimoy hayotning xali yaxshi o‘rganilmagan tomonlarini 

chuqur ilmiy tahlil qilishga imkon yaratadi. 

Amaliy  sotsiologiya

  fundamental  sotsiologiyadan  o‘zining  strukturasi, 

mazmuni,  maqsadi  va  metodlari  bilan  farqlanadi.  U  nazariy  va  amaliy 

tadqiqotlarning natijalarini qanday qilib tahlil qilish, qanday uslub va vositalar orqali 

ularni tushuntirish yo‘llarini ishlab chiqadi.  

Amaliy  sotsiologiya  jamiyat  hayotida  bevosita  sodir  bo‘layotgan  dolzarb 

sotsial muammolarni tadqiq etuvchi metodlar, metodologiyalar va metodikalarni o‘z 

ichiga  oladi  va  amaliy  tavsiyalar  ishlab  chiqishga  qaratilgan  bo‘ladi.  U  XX  asr 

boshlarida  empirik  tadqiqotlar  asosida  shakllandi.  Bu  davrda  empirik  tadqiqotlar 

sotsial amaliyotga olib chiqadigan vosita hisoblangan. Ammo amaliy sotsiologiyani 

bu yo‘sinda tushunish u qadar to‘g‘ri emas. Empirik tadqiqotlar jonli faoliyatning 

bevosita shakllanishini o‘rgansada, u o‘zgartiruvchanlik faoliyati emas. 

---

5 

 

Amaliy  sotsiologiya  tizimida  ham  nazariy,  ham  empirik  bilimlar  mavjud 

bo‘lib, ular ijtimoiy hayotning turli sohalari faoliyatini takomillashtirish maqsadida 

amaliy  tadqiqotlarning  natijalari  asosida  amaliy  tavsiyanomalar  ishlab  chiqadi. 

Boshqaruv  tizimining  elementi  sifatida  amaliy  tadqiqotlar  fanning  ijtimoiy 

funksiyalarini  bajarib,  uning  natija  va  yutuqlarini  amaliy  faoliyatga  aylantiradi. 

O‘zining  amaliy  yo‘nalishiga  qarab  ayrim  hollarda  amaliy  tadqiqotlar  ilmiy 

tadqiqotlar bilan qarama-qarshilikka boradi. 

Mashhur sotsiolog  olim 

M.Veber

  fanda  ilmiylik  va  foydalilik bir-biri  bilan 

ziddiyatga kirishmasligi uchun tadqiqotchi olimlar haqiqatni ochishga intilishi zarur, 

ya'ni  ilmiy  bilimlardan  to‘g‘ri  foydalanish  uchun  jamiyatdagi  iqtisodiy,  ijtimoiy-

siyosiy va ma'naviy elementlarning tizimi mavjud bo‘lishi lozim. 

Amaliy  sotsiologiya  “nima  uchun  o‘rganilayapti?”,  degan  savolga  javob 

beradi.  M.Veber  tomonidan  amaliy  sotsiologiyaning  vazifalari  aniq  ko‘rsatib 

berilgan.  Uning  fikricha,  amaliy  sotsiologiya  quyidagi  holatlarni  aniq  ochib, 

ko‘rsatib berishi kerak: 



 

Amaliyot uchun zarur bo‘lgan vositalarni; 



 

Amalga oshirilgan harakatlarning aniq salbiy oqibatlarini; 



 

Tahlil natijasida o‘rganilayotgan hodisa yuzasidan uning bir necha xil 

rivojlanish  variantini  ko‘rsatib,  ularga  mos  ravishda  takliflar  ishlab 

chiqish.