2-mavzu: shaxs va uning faoliyati. Motiv va motivasiya. Reja

“affiliatsiya”

 tushunchasi biroz farq qiladi.  

23-rasm 

 

 

Affiliatsiya insonning boshqa insonlar davrasida, 

guruhida bulishni istashi bilan bog‘liq xodisa. Ayniqsa, odam 

xavotirli, xavfli va stressli vaziyatlarni xis qilganda undagi 

affiliatsiya ehtiyoji ortib boraveradi. Affiliatsiya motivatsiyasi 

- muloqotga intilish, bilishga intilish, o‘zini ta’kidlash, 

manfaatli hamkorlikka intilish kabi maqsadlar, ehtiyojlar, 

motivlar majmuidan iborat bo‘lib, ular shaxs mehnat faoliyati 

davomida aqliy, anglanilgan muloqot jarayoniga o‘tishga 

undaydi. 

 

 

 

Oxirgi  vaqtlarda  affiliatsiya  motiviga  e’tibor  ortmoqda.  So‘zning  ma’nosi  inglizcha  to 

affiliate  –  birlashmoq,  birlashtirmoq,  insonni  boshqa  odamlar  davrasida  bo‘lishga  intilishi 

ma’nosini bildiradi.  

R.  Myurreyning  ilmiy  izlanishlarida:  “...Affiliatsiya  deganda  har  ikkala  tomonga  ijobiy 

ta’sir  etuvchi  o‘zaro  muloqot  mazmuniga  ega  ijtimoiy  ta’sirlarning  ma’lum  turi,  do‘stona 

munosabatlarni o‘rnatish va bog‘lanishni his etish, guruhlarga birlashish” kabi motivatsiya sifatida 

talqin etiladi. 

 

Maslou  fikriga  ko‘ra,  affiliatsiya  motivi  insoniyat  ehtiyojlari  ierarxiyasining  eng 

yuqori darajasiga mansubdir. Ammo shu bilan birga insoniyat tabiati uchun birinchi darajali va 

fundamental motiv hisoblanib, odamlar bilan o‘zaro ta’sir doirasidagina rivojlanishi mumkin.  

 

Megrabyan  affiliatsiya  motivining  ikki  xil  tomonini  ajratib  o‘tadi:  affiliatsiyaga 

ehtiyoj  (simpatiya,  muloqotdagi  qo‘llab-quvvatlash)  va  rad  etilishdan  qo‘rqish  (muloqot 

o‘rnatilmasligi yoki rasmiyligicha qolishi). 

---

 

 

25 

 

 

X. Xekxauzen fikricha, affiliatsiyaga ehtiyoj universal hisoblanib, yosh, gender va 

etnik mansublikdan qat’iy nazar barcha insonlarga xos ehtiyojdir. 

Motivatsiya  talaba  xulq-atvori  hamda  akademik  maqsadlariga  chambarchas  bogʻliq 

hisoblanadi.  Ammo  amalga  oshirilgan  ma’lum  izlanishlar  ushbu  holatga  toʻgʻri  kelmaydigan 

ayrim  natijalarni  ham  qayd  etdi.  Shuningdek,  tadqiqotlarga  binoan  talabalarning  ichki 

motivatsiyasi ta’lim olish jaroyonida shakllanishi ham mumkin ekan.

4

 

Ammo ushbu ehtiyojning xarakteri va mazmuni ta’lim-tarbiya, ijtimoiylashuv sharoitlari 

va ma’naviy tomonlarga bog‘liq.  

 

  Klassik va zamonaviy psixologik adabiyotlar tahliliga ko‘ra, affiliatsiya motivi o‘z ichiga 

insonlar bilan muloqot o‘rnatishga ehtiyoj, guruh a’zosiga aylanish, atrofdagilar bilan o‘zaro ta’sir 

doirasiga kirishish, yordam ko‘rsatish va qabul qilish kabi ehtiyojlarni o‘z ichiga qamrab oladi.  

 Affiliatsiyaga  yo‘nalganlik  tushunchasi  ilk  marotaba  A.Megrabyan  S.Kshesinskiylar 

tomonidan ijtimoiy psixologiyaga kiritilgan. 

Atoqli  xorijiy  psixologlar  maktabi  doirasida  affiliatsiya  motivi  bevosita  va  bavosita 

yondashishlar  orqali  o‘rganilgan  bo‘lsa-da,  lekin  mahalliy  sharoitda  sof  ijtimoiy-psixologik 

tadqiqotlar bu borada hali olib borilmagan. 

Yuqoridagi fikrlar umuman shaxs xulq–atvorining motivlariga oid fikrlar bo‘lsa, ijtimoiy 

psixologiya o‘z predmeti nuqtai nazaridan ijtimoiy xulq motivlariga alohida e’tiborni qaratadi. Bu 

masalaga oid dastlabki yaxlit nazariyalar fanda yigirmanchi asrning 50-chi yillarida paydo bo‘ldi 

va Vill SHuts nomi bilan bog‘liq. Uning nazariyasi rossiyaliklarning adabiyotlari “interpersonal 

xulqning uchlamchi nazariyasi” (trexmernaya teoriya interpersonalnogo povedeniya)

5

 nomi bilan 

qayd  etildi.  Ushbu  nazariyaga  ko‘ra,  ijtimoiy  xulqning  asosini  shaxslararo  munosabatlarda 

namoyon bo‘luvchi uch toifa ehtiyojlar tashkil etadi: qo‘shilish, nazorat va ochiqlik.