2-mavzu: shaxs va uning faoliyati. Motiv va motivasiya. Reja

Ixtiyoriy  adaptatsiya

  -  bu  insonning  xohishi,  moyilligi  orqali  ro‘yobga 

chiquvchi  holatdir.  Odam  o‘ziga  zid,  hatto  unga  yoqmaydigan  salbiy,  xohishga  qarama-qarshi 

ijtimoiy  hodisa  va  vaziyatlarga  ilojsiz  ravishda  moslashishi  mumkin  (tutqinlik,    zo‘ravonlik, 

vahobiylik, diktatura va hokazo). Bunday toifadagi ijtimoiy moslashuv - 

majburiy

 

adaptatsiya

 

deb nomlanadi. Bu tipdagi adaptatsiya inson psixikasiga zarar keltirishda, ya’ni shaxsning axloqiy, 

intellektual sifatlarining deformatsiyasi hisobiga kechadi, unda mental va emotsional buzilishning 

avj olishi natijasida muhitning (makro, mikro, mize) o‘zgarishiga olib keladi, hatto inson o‘z ruhiy 

olamini o‘zgartirish o‘quvidan ham mahrum bo‘ladi. 

Ijtimoiy psixologiya sohalarida  «adaptatsiya» termini  bilan bir qatorda 

«readaptatsiya»

 

tushunchasidan  ham  foydalaniladi.  Insonning  turmush  tarzi  va  faoliyati  mazmuni  shart-

sharoitlarida  tub  o‘zgarishlarning  sodir  bo‘lishi  tufayli  uning  shaxsiyatida,  xarakterologik 

xususiyatlarida qayta qurilishlar,  yangilanishlar jarayonining kechishi readaptatsiya deb ataladi. 

Jumladan, tinchlik, osoyishtalik holatidan harbiy vaziyatga, o‘z vatanini tark etib, o‘zga  yurtda 

qo‘nim topish, yakkay-u yolg‘iz turmush kechirish, oilaviy hayotiga ko‘nikish va hokazo. Odatda, 

adaptatsiya bilan readaptatsiya tushunchalari o‘zaro bir-biridan shaxs psixikasida qayta qurilishlar, 

yangilanishlar kechishining darajasi bilan farqlanadi. Adaptatsiya jarayoni psixokorreksiya, ruhiy 

qayta qurilishni tugallash, takroriy shakllanish, shaxs psixikasining ba’zi funksional sistemasini 

qisman qayta qurish bilan bevosita bogliq. Readaptatsiya qaerda shaxsning qadriyatlari, ma’noviy 

darajasi,  maqsadi,  xulq  normalari,  extiyojiy-motivatsion  doirasi  mazmunan,  usluban  qarama-

qarshilikka duch kelsa, sodir bo‘ladiki, u holda muayyan darajada o‘zgarishlar amalga oshiriladi. 

Mabodo  readaptatsiya  jarayoiida  shaxsning  hayoti  va  faoliyatida  oldingi  sharoitlarga  o‘tish, 

qaytish ehtimoli yuzaga kelsa, u taqdirda sub’ekt o‘zida adaptatsiyaga nisbatan muhtojlikni his 

etishi  mumkin.  Masalan,  odamning  tinch-osoyishta,  hotirjam  fuqarolik  hayoti  va  faoliyatidan 

harbiy sharoit, ekstremal vaziyatlarga o‘tishi odatiy adaptatsiyaning ro‘yobga chiqishidan tashqari, 

uning psixikasida qayta moslashuvning amalga oshishini taqozo etadi. Harbiy xizmatchilarning, 

turli  qurolli  tuzilmalarning  askarlari  iste’foga  chiqib,  o‘zaro  tenglik  asosida  qurilgan  fuqarolik 

hayotiga  qaytishida  ko‘pincha  jiddiy  psixologik  asoratlarni  o‘zida  mujassamlashtiruvchi 

readaptatsiya jarayoni kechadi. Psixologiya fanida