|
Kadrlar tayyorlash milliy modelida shaxs kadrlar tayyorlash tizimining bosh subyekti va obyekti, ta’lim sohasidagi xizmatlarining iste’molchisi va ularni amalga oshiruvchisi sifatida ta’riflanadi.
Kadrlar tayyorlash sohasidagi davlat siyosati insonni intellektual va ma’naviy-axlohiy jihatdan tarbiyalash, uning har tomonlama rivojlangan shaxs sifatida namoyon boʻlishiga erishishni nazarda tutadi. Mazkur ijtimoiy talabning amalga oshirilishi har bir fuqaroning bilim olish, ijodiy qobiliyatini namoyon etish, intellektual jihatdan rivojlanishi hamda muayyan kasb yoʻnalishi boʻyicha mehnat qilish huquqini kafolatlaydi.
Odamning ijtimoiy mavjudot sifatida shaxsga aylanishi uchun ijtimoiy muhit sharoitlari va tarbiya kerak boʻladi. Ana shular ta’sirida odam inson sifatida rivojlanib boradi va shaxsga aylanadi.
Shaxsning rivojlanishi qiyin, murakkab jarayon, u koʻplab ichki va tashqi ta’sirlar va omillar orqali roʻyobga chiqadi. Inson hayot ekan, butun umri davomida oʻsib, rivojlanib, oʻzgarib boradi. Bolalik, oʻsmirlik va oʻspirinlik yillarida kamol topishi yaqqol koʻzga tashlanadi.
Rivojlanishning oʻzi nima?
Rivojlanish inson shaxsining tarkib topish jarayonidir. Rivojlanish oʻzaro uzviy bogʻliq qator bosqichlarda amalga oshadi. Bola aql zakovatining koʻrsatkichi, sifati, xarakteri uning atrofdagi odamlar bilan kundalik munosabatlari va amaliy faoliyatida vujudga keladi. Oʻzaro ta’sir (savol-javob) natijasida unda aqlning ijodiy mahsuldorligi, teranligi, tezligi orta boradi. Hozirgi davrda insonning rivojini yanada jadallashtiruvchi vositalar mavjud va uning aqliy oʻsish darajasini test sinovlari bilan aniqlash mumkin.
Rivojlanish shaxsning fiziologik va intellektual oʻsishida namoyon boʻladigan miqdor va sifat oʻzgarishlari mohiyatini ifoda etuvchi murakkab jarayondir. Rivojlanish mohiyatan oddiydan murakkabga, quyidan yuqoriga, eski sifatlardan yangi holatlarga oʻtish, yangilanish, yangining paydo boʻlishi, eskining yoʻqolib borishi, miqdor oʻzgarishining sifat oʻzgarishiga oʻtishini ifodalaydi. Rivojlanishining manbai qarama-qarashliklar oʻrtasidagi kurashdan iboratdir.
Bola shaxsining rivojlanishi inson ijtimoiy mavjudotdir degan falsafiy ta’limotga asoslanadi. Ayni vaqtda inson tirik, biologik mavjudot hamdir. Demak, uning rivojlanishida tabiat rivojlanishining qonuniyatlari ham muhim ahamiyatga ega. Shuningdek, shaxs bir butun mavjudot sifatida baholanar ekan, uning rivojlanishiga biologik va ijtimoiy qonuniyatlar birgalikda ta’sir etadi, ularni bir-biridan ajratib boʻlmaydi.
Chunki shaxsning faoliyati, hayot tarziga yoshi, bilimi, turmush tajribasi bilan birga boshqa fojiali holatlar, kasalliklar ham ta’sir etadi.
Inson butun umri davomida oʻzgarib boradi. U ham ijtimoiy, ham psixik jihatdan kamolga yetadi, bunda bolaga berilayotgan tarbiya maqsadga muvofiq boʻlsa, u jamiyat a’zosi sifatida kamol topib, murakkab ijtimoiy munosabatlar tizimida oʻziga munosib oʻrin egallaydi. Chunki rivojlanish tarbiya ta’siri ostida boradi.
Shaxsning fazilatlarini toʻgʻri koʻrish va bexato baholash uchun uni turli munosabatlar jarayonida kuzatish lozim.
Demak, shaxsni rivojlantirish vazifasini toʻgʻri hal etish uchun uning xulqiga ta’sir etuvchi omillar hamda shaxs xususiyatlarini yaxshi bilish zarur.
Tarbiya bolaga samarali ta’sir etishi uchun oʻsish va rivojlanish qonuniyatlarini bilish va hisobga olish maqsadga muvofiq. Shunday qilib, rivojlanish va tarbiya oʻrtasida ikki tomonlama aloqa mavjud.
Inson, odam, shaxs koʻplab fanlarning oʻrganish obyekti hisoblanadi. Shaxs deganda muayyan jamiyatning a’zosi tushuniladi. Ijtimoiy munosabatlarga kirishuvchi, ongi yuksak taraqqiy etgan, ijtimoiy taraqqiyotda ishtirok etuvchi odamgina shaxs deyiladi. Shaxsning eng asosiy belgisi – uning ongli faoliyat egasi ekanligi. Ma’lumki kishi ongi faqat jamiyatda, boshqalar bilan oʻzaro munosabatda til yordamida ijtimoiy tajribani oʻzlashtirishda shakllanadi. Binobarin shaxs ham faqat jamiyatdagina shaxsga aylanishi mumkin.
Odamning ijtimoiy mavjudot sifatida shaxs nomini olishi uchun unga ijtimoiy-iqtisodiy hayot va tarbiya kerak. Shu boisdan pedagogika fani bolaning shaxs sifatida rivojlanishi, uning har tomonlama kamolga etish qonuniyatlarini, unga ta’sir etuvchi obyektiv va subyektiv omillarni, rivojlanish jarayoniga aloqador davrlarni aniqlashi kerak. Odamning mukammal inson boʻlib yetishuvida oʻzining maqsadi asosidagi xatti-harakati, iroda sifatlarining kamol topishi natijasida ayrim nuqsonlarini bartaraf etishi, qiyinchiliklarni yengib chiqishi mumkinligini bilishimiz zarur. Demak, inson hayot faoliyati davomida oʻzgarib, shakllanib, rivojlanib boradi. Bolalik, oʻsmirlik va oʻspirinlik davrida rivojlanish nihoyatda kuchli boʻladi.
Shaxsning kamol topishida va uning xulqida ijtimoiy va biologik omillarning ta’sir kuchi hamisha ham bir xil boʻlavermaydi. Chunki uning xulqiga, munosabatlariga, aloqalariga, yoshi, bilimi, odatlari, tajribasi va vaziyat ham ta’sir etadi. Masalan, bir xildagi ta’sirlarga turli bola turlicha munosabatda boʻladi, bu ayni paytda, bolaning ehtiyoji qandayligiga ham bogʻliqdir. Shaxs ijtimoiy tajribani faol ravishda tahlil qiladi, oʻzlashtiradi, oʻzi uchun oʻzgartiradi. Bu jarayon davomida oʻzi ham shaxs sifatida shakllanadi. Shaxs shakllanib borgan sayin tashqi ta’sirlar, shu jumladan ijtimoiy ta’sirlar ham uning ichki dunyosi, psixologiyasiga qarab turli odamlarga turlicha ta’sir qiladilar. Masalan, bir xil baho turli oʻquvchilarga turlicha ta’sir qiladi.
Odam atrofni, obyektiv borliqni koʻproq bilgani sari onglilik darajasi oʻsadi, fikrlash doirasi kengayadi, yangi bilim va koʻnikmalarni egallaydi, yangi qiziqish va ehtiyojlar vujudga keladi. Demak, shaxsning kamolga yetishi jamiyat rivojiga chambarchas bogʻliqdir.
Do'stlaringiz bilan baham: |
