2-мавзу. Саноат миллий иқтисодиётнинг етакчи тармоғи таянч атамалар ва иборалар

Иқтисодиёт тармоқлари бўйича аҳоли бандлиги ва унинг ўсиш суръати¹

	Минг киши ҳисобида				Ўсиш, %да
	1995	2005	2014	2015
Иқтисодиётда бандлар. Жами	8449	10196	12818	13058,3		154,6
Шу жумладан,
саноат	1087	1348	1642	1668,2		153,5
Қишлоқ ва ўрмон хўжалиги	3485	2967	3531	3610,9		103,6
Қурилиш	528	849	1209	1248,5		236,5
Транспорт ва алоқа	348	488	685	710,6		204,2
Савдо, умумий овқатланиш, таъминот, сотиш ва тайёрлов	705	904	1431	1481		210,1
Уй-жой коммунал хўжалик ва аҳолига маиший хизмат кўрсатиш	214	316	465	481,5		225,0
Соғлиқни сақлаш, жисмоний тарбия, спорт ва ижтимоий таъминот	487	736	925	925,6		190,1
Таълим, маданият, санъат фан ва илмий хизмат кўрсатиш	1054	1385	1645	1645,8		156,1
Молия, кредитлаш ва суғурта	40	54	64	65,2		163,0
Бошқа соҳалар	501	1149	1221	1221		243,7

Ўзбекистонда меҳнатга лаёқатли аҳолининг 13 фоизи саноат ишлаб чиқариш ҳиссасига тўғри келади. Шуни таъкидлаш керакки, келажакда республика саноатининг жадал суръатлар билан таъминланиши янада яхшиланиб, меҳнатга лаёқатли аҳолининг ижтимоий фойдали меҳнат билан машғул бўлиши, яъни бандлик даражаси анчагина юксалади. Жамиятнинг етакчи, бунёдкор, қудратли кучи бўлган кадр (ходим)ларнинг анчагина қисми саноатда хизмат қилади. Бу тармоқнинг янада улкан ривожи саноат кадрлари сонининг ошишига ва уларнинг жамиятдаги мавқеини кўтаришга олиб келади.

Ўзбекистон Республикаси саноатининг тараққиёти юқори малакали ишчи кадрлар, муҳандис ва техник ходимларни яратди. Ҳозирги пайтда Ўзбекистон саноатида 1,6 миллионга яқин ходим ишламоқда. Улардан 16% олий маълумотли мутахассис, 84% ўрта ва ўрта махсус маълумотли ходимлардир.²
Жамият тараққиётининг муўим қонуниятларидан бири саноат ходимларининг маданий – техник савияси ўсиши, ишлаб чиқариш малакаси ва тажрибасини тинмай ошиб боришидир.
Ижтимоий – иқтисодий тараққиётни жадаллаштиришни таъминловчи буюк ҳаракатлантирувчи куч – рақобат ҳам аввало, саноат соҳасида вужудга келди ва ривожлана бошлади. Тадбиркорлар, ишбилармонлар беллашувнинг байроқдори бўлиб майдонга чиқдилар. Республика саноатида ҳам рақобат ўзининг оддий босқичидан энг юқори босқичига кўтарилиб, чинакам умумий дастакка айланмоқда.
Мустақилликнинг афзалликлари ва давлат иқтисодий сиёсатининг етакчилик ролини янада оширмоқда. Олий Мажлиснинг қонунлари, Президент фармонлари, Вазирлар Маҳкамасининг қарорлари энг аввало, саноат соҳасида амалга оширилмоқда ва сезиларли самара бермоқда.
Саноат табиатда учрайдиган моддий бойликларни қазиб чиқариш ва тайёрлашни, уларни ва қишлоқ хўжалигида етиштирилган маҳсулотларни қайта ишлашни ўз ичига қамраб олади. У барча иқтисодиёт тармоқлари учун ишлаб чиқариш кучларининг асосий элементларидан бири ҳисобланган жамиятнинг табиат устидан ҳукмронлигини бирмунча орттирадиган, фан-техника тараққиётини белгилайдиган, инсон меҳнатининг унумдорлигини оширишга имкон берадиган, меҳнат ва ишлаб чиқариш қуролларини яратадиган соҳадир.
Саноат тараққиёти ишлаб чиқариш кучларининг бир томонлама ривожланишига хотима беради, мамлакат ва унинг ажралмас қисми бўлмиш вилоятларнинг табиий бойликларидан, хомашё ва меҳнат ресурсларидан кенгроқ ва ҳар томонлама фойдаланиш имкониятини яратиб беради.
Саноатнинг вужудга келиши ва ривожланиши меҳнат тақсимотининг ўсиши, ишлаб чиқаришни дифференциялаш ва интенсивлаштириш билан чамбарчарс боғлиқ.
Ҳозирги замон йирик саноати бир бири билан чамбарчарс боғлиқ бўлган кўпгина тармоқлар ва ишлаб чиқаришлардан ташкил топади. Бугунги кунда республика саноатида 175 тармоқ, 22700 та йирик ва ўрта саноат корхоналари мавжуд.
Саноатнинг миллий иқтисоддаги роли ва ўрнини қуйидаги жадвалдан аниқроқ кўриш мумкин.
2- жадвал