2-mavzu: qora va rangli metall qotishmalar. Reja

Metallurgiya
-ruda qazib olish va shu asosda rangli,qora metallarni eritishni 
o„z ichiga oladi.Metallurgiya sanoati og‟ir sanoatning muhim tarmoqlaridan 
hisoblanadi. Chunki hech bir mashina, asbob-uskunalar metallsiz bo„lmaydi. Shu 
sababli metall eritish hajmi har bir mamlakat iqtisodiy qudratini ko„rsatuvchi 
muhim belgi hisoblanadi. 
 
Tabiatda deyarli hamma metallar oltin, kumush va platinadan tashqari turli
Birikmalar oksidlar korinishida tog‟ jinslarida uchraydi. Metallurgiya 
korxonalarida metal va uning qotishmalari murakkab birikmalardan ajratib 
olinadi. 
1.Pirometallurgiya-
Bu usulda metal ishlab chiqarish uchun zarur issiqlik 
yoqilg‟ini yondirish hisobiga olinadi.
 
2.Elektrometallurgiya- 
Metall ishlab chiqarish uchun zarur issiqlik elektr 
energiya hisobiga olinadi. 
3.Gidrometallurgiya-
Bu usulda rudda tarkibidagi metal avval erituvchiga 
o„tkazilib keyin ajratib olinadi. 
4.Kimyoviy metallar –
Bu usulda metall, kimyoviy va metallurgiyaviy proseslar
yordamida olinadi.
1.Navoiy tog‟ kon metallurgiya zavodi oltin ishlab chiqarish 1971yil 
2.Bekabod qora metallurgiya zavodi 1972 yil 
3.Olmaliq tog‟kon metallurgiya zavodi mis ishlab chiqarish 1953 yil
 
 
Oltin sanoati 
Oltin sanoati
, oltin qazib chiqarish sanoati—kon sanoatining tug
ʻ
ma va 
sochma konlardan oltin qazib oluvchi tarmog
ʻ
i. Oltin qazish juda qadim davrdan 
ma
ʼ
lum. Turli mamlakatlarda: Gana (1471), Meksika (1500), Peru, Chili (1532), 
Braziliya (1577), Rossiya (Ural, 1745), Kanada (Kvebek, 1823), AQSH 
(Kaliforniya, 1848; Kolorado, 1858; Alyaska, 1890), Avstraliya (1851), JAR 
(1884) va boshqa mamlakatlar hududlarida o
ʻ
rta asrlardan boshlab boy oltin 
konlari topilgan va qazib olingan. 19-asrning oxiri va 20-asrning boshlarida yirik 
oltin konlarining ochilishi va texnikaning umumiy taraqqiyoti Oltin sanoatining 
rivojla-nishiga zamin yaratdi. Dunyo bo
ʻ
yicha 15-asrda 763 t, 17-asrda 914 t, 18-
asrda 1890 t, 19-asrda 11616 t oltin olindi. 
O
ʻ
rta Osiyoda, xususan, hozirgi O
ʻ
zbekiston yerlarida oltin qazib olish va undan 
turli taqinchoklar, zargarlik buyumlari, bezaklar yasash miloddan avvalgi
6—5-asrlardayoq mavjud bo
ʻ
lganligi arxeologik topilmalardan ma
ʼ
lum. Tarixda 
O
ʻ
zbekiston hududida 5-asrgacha, 5—12- a. larda va 17—20-asrlarda oltin qazib 
olingan 30 dan ortiq ko
ʻ
xna oltin konlari bo
ʻ
lgani aniklangan. Tugma (erkin 
uchraydigan) oltin konlarini o
ʻ
zlash-tirishga qadar oltin, asosan, sochma konlarda 

---

ibtidoiy usullarda — oltin zarralari aralash qumni qo
ʻ
y terisi qoplangan yog
ʻ
och 
tog
ʻ
oralarda yuvib, aj-ratib olingan. Sochma oltin olish 10— 11-asrlarda Chatqol, 
Chirchiq, Norin, Koson, So
ʻ
x, Zarafshon, Darvoz daryolari vodiylarida olib 
borilganligi haqida manbalarda ma
ʼ
lumotlar bor. O
ʻ
rta asrlarda oltinli qumlarni 
yuvish bilan birga mo
ʻ
g
ʻ
ullar bosqiniga qadar Chatqol — Qurama, Nurota 
tog
ʻ
larida, Markaziy Qizilqumdagi konlardan tug
ʻ
ma oltin qazib olingan.
Mo
ʻ
g
ʻ
ullar bosqinidan keyin O
ʻ
rta Osiyoda kon qazish ishlari asta-sekin inqirozga 
yuz tutdi, ko
ʻ
pgina oltin konlari unutildi. 
O
ʻ
rta Osiyoning mineral xom ashyo resurslarini o
ʻ
rganishda 19-asrning 
oxirgi choragida jiddiy ishlar olib borildi: o
ʻ
lkaning barcha joylarida tadqiqotlar 
o
ʻ
tkazildi, geologik haritalar tuzildi, ayrim konlar tavsiflandi. 1917 yilgacha 
Chirchiq, Piskom va Chatqol daryolari vodiylarida kichik-kichik oltin izlovchilar 
korxonalari oltin olish bilan shug
ʻ
ullanganlar, 1913—17 yillarda Obirahmat darasi 
(Toshkent viloyati)dagi "Nikolay" oltin konidan foydalanilgan. 1930-yillar boshida 
"O
ʻ
zbekoltinnoyobmet" tresti tashkil etildi. O
ʻ
sha yillari Ohangaron, Chirchiq 
daryolari vodiylarida, Qurama tog
ʻ
larida oltin izlovchilar oltinni qumni yuvish 
usulida ajratib olar, yillik oltin bir necha o
ʻ
n kg dan oshmas edi. Keyinchalik o
ʻ
sha 
joylarda rudali oltin konlari topildi.
1941—45 yillarda oltin izlovchilik (artel) yo
ʻ
li bilan oltin ajratib olish jadal 
olib borildi, olingan yillik oltin miqdori qariyib 50 kg ga yetdi. 1950 yil sochma 
oltin izlash ishlari to
ʻ
xtatildi. 1950-yillardan rudali oltin konlarini izlash va 
razvedka qilish bo
ʻ
yicha olib borilgan fundamental tadqiqotlar natijasida 
Qoraqo
ʻ
ton, Bichanzor, Pirmirob, G
ʻ
o
ʻ
zaksoy, so
ʻ
ngra Qo
ʻ
shbuloq, Muruntov, 
Chormiton, Marjonbuloq, Kauldi, Kizilolmalisoy, Sarmich va boshqa ruda konlari 
to-pildi. 
1965 yil SSSR rangli metallurgiya vazirligiga bo
ʻ
ysunuvchi "O
ʻ
zbekoltin" 
birlashmasi va boshqa oltin qazib olish korxonalari tashkil etildi. Qazib olgan flyus 
rudalaridan Olmaliq kon-metallurgiya kombinatining mis eritish zavodida oltin 
ajratib olish yo
ʻ
lga qo
ʻ
yildi. 1970 yilda Chodak oltin koni ishga tushirildi. O
ʻ
sha 
vaqtdan respublikada Oltin sanoati shakllandi, oltin olish oldingi yillarga nisbatan 
3 marta ko
ʻ
paydi. 1972 yilQo
ʻ
shbu-loq koni va Angren oltin ajratish f-kasi loyiha 
quvvatlarida ishlay boshladi. 1977 yil Kauldi, 1980 yil Mar-jonbuloq oltin qazib 
olish majmu-asi, 1989 yil Zarmitan va Qizilolmalisoy konlari foydalanishga 
topshirildi. 
O
ʻ
zbekiston mustaqillikka erishishi bilan O
ʻ
zbekiston hukumati uzoq yillar 
davomida SSSRning Markaziy hukumati ixtiyorida bo
ʻ
lgan oltin qazib olish
sanoatini respublika mustakilligini mustahkamlash yo
ʻ
lida rivojlantirish 
bo
ʻ
yicha bir qancha tashkiliy choralarni ko
ʻ
rdi. 
O
ʻ
zbekiston rivojlangan kon qazib olish sanoati hamda yirik resurs 
potensialiga ega bo
ʻ
lib, 1999 yildan e
ʼ
tiboran yillik oltin qazib chiqarishni keskin 
ko
ʻ
paytirdi. 
Respublika 
oltin 
qazib 
olish 
sanoatining 
yirik 
markazi 
"Qizilqumnodirmetall-oltin" konsernining (1991) bosh korxonasi — Navoiy kon-

---

metallurgiya kombinatiyapr. Oltin qazib olish bo
ʻ
yicha "Zarafshon-Nyumont" 
O
ʻ
zbekiston-AQSH qo
ʻ
shma korxonasi 1995 yildan boshlab samarali faoliyat 
yurgizib kelmokda. Korxona yiliga 10 t dan ziyod oltin ishlab chikaradi. 
1995 yil Markaziy Qizilqumdagi Amantaytov oltin konini o
ʻ
zlashtirish 
maqsadida Buyuk Britaniyaning "Oksus Mayning" kompaniyasi bilan hamkorlikda 
"Amantaytau Golfildz" (AGF) qo
ʻ
shma korxonasi tuzildi. Loyihaning ilk bosqichi 
amalga oshirilishi bilan ko
ʻ
zda tutilgan ishlab chiqarish unumdorligiga eri-shiladi. 
Chormiton oltin konini ishga tushirish ko
ʻ
zda tutilayotgan "Maltipleks Mayning" 
(Avstraliya) kompaniyasi bilan hamkorlikda Zarmitan loyihasi ham nihoyasiga 
yetkazilmoqda. Yiliga 9 t oltin ishlab chiqarish imkoniyatini bera-digan ushbu 
loyihani amalga oshirish uchun sarflangan dastlabki investitsiya hajmi 69,8 mln. 
AQSH dollarini tashkil etdi (2003). 
Toshkent va Namangan viloyatlarida joylashgan konlarda oltin kazib 
chiqarish ishlari Olmaliq kon-metallurgiya kombinatida amalga oshiriladi. Uning 
tarkibida Angren, Kauldi va Chodak konchilik korxonalari, Angren va Chodak 
oltin ajratish fabrikalari faoliyat ko
ʻ
rsatadi. 
O
ʻ
zbekiston oltini asillik darajasi (probasi) jihatdan jahonda oldingi 
o
ʻ
rinlarni egallaydi. O
ʻ
zbekiston O.yeda bir yilda 80 t atrofida oltin ishlab 
chikariladi. 1994 yilda Navoiy kon-metallurgiya k-tida olingan oltin yombilar 
London rangli metallar birjasining sertifikatini olgan (yana q. 
Zargarlik 
sanoati
, 
Rangli metallurgiya
). 
Navoiy tog‟-metallurgiya kombinati 2027 yilgacha oltinchi oltin konni ishga 
tushiradi 
O„zbekistondagi Navoiy tog‟-metallurgiya kombinati 2027 yilga kelib oltinchi 
oltin konini ishga tushirishni rejalashtirmoqda. Undan yiliga 3 million tonna ruda 
qazib olinadi. 
“Navoiy tog‟-metallurgiya zavodi” 2022-2026 yillarda Markaziy 
Qizilqumda oltin ishlab-chiqaruvchi oltinchi gidrometallurgiya zavodini (GMZ-6) 
ishga tushiradi, deb xabar qildi jurnalistlarga juma kuni kombinat bosh direktori 
o„rinbosari Nurmat Julibekov.Julibekovning so„zlariga ko„ra, yangi zavodda yiliga 
3 million tonna ruda qayta ishlanadi. Julibekov, shuningdek, mart oyida 
Navoiy kon-metallurgiya kombinati Auminzo-Amantoy oltin konlari negizida 5-
gidrometallurgiya zavodi qurilishi boshlanganini eslatib o„tdi. Umumiy qiymati 
396 million dollar bo„lgan ushbu loyiha yiliga 5 million tonna rudani qayta ishlash 
imkonini beradi. Ushbu zavod 2021 yilda ishga tushirilishi rejalashtirilgan. 

---

"2017-2026 yillarda kombinatda 27ta loyihani amalga oshirish rejalashtirilgan. 
Qiymati 3 milliard dollardan ortiq bo„lgan mazkur loyihalar natijasida 
kombinatning ishlab-chiqarish quvvati 30 foizga ortadi.