2-Mavzu O’simlik hujayrasining tuzilishi va funksiyalari reja

Saxaroza esa disaxaridlarga mansub bo'lib, qand lavlagi va shakarqamishda zahira holda to'planadi.

Glyukoza tabiatda monosaxaridlarning eng ko'p uchrovchi vakili bo'lib, uzumda 18% qand holida yig'ilishi mumkin.

Lipidlar. Ularga yog' va yog'simon moddalar kiradi. Ular suvda erimaydi, asosan organik erituvchilarda (efir, aseton, benzol va h.k.) yaxshi eriydi. Lipidlar yog'lar, mumlar, fosfatidlar, glyukolipidlarga bo'linadi.

Yog'lar o'simlikda ko'proq zaharli modda sifatida uchraydi. Chigitda-23%, kungaboqarda-25-40%, kunjutda-55%, bug'doyda-2%, amarantda-7% bo'ladi. Yog'larning faqatgina 1% tuzilma xarakterga ega.

Yog'lar uglevodlar va oqsillarga nisbatan yuqori kaloriyali hisoblanadi. Shuning uchun nafas olish jarayonidagi oksidlanishda ko'proq energiya ajratadi. Masalan, 1 g yog'da 37,5 kJ energiya bo'ladi.

Yog'lar lipaza fermenti ta'sirida o'zlarining tarkibiy qismi bo'lgan glitserin va yog' kislotalariga parchalanadi. Yog' kislotalari to'yingan va to'yinmagan kislotadan iborat. To'yinmagan yog' kislotalariga oleat (C₁₈H₃₄O₂), linolat (C₁₈H₃₂O₂), linoleat (C₁₈H₃₀O₂) kirsa, to'yingan yog' kislotalariga palmitat (C₁₈H₂₄O₂) kiradi. O'simlik tarkibidagi yog'larning 98% uchglitseridlardan iborat. Bir va ikki glitseridlar juda kam uchraydi. Yog'larning qolgan 1-2% erkin yog' kislotalari, karotanoidlar va vitaminlardan iborat.

Mumlar. O'simliklarning bargi, mevasi va yosh novdalarida juda oz miqdorida bo'lib neytral lipidlarga talluqlidir. Mevalarni saqlash davomida buzilishini kamayishi aynan mumlarga bog'liq. Mumlar bir atomli spirtlar va yog' kislotalarining efiri bo'lib, rangi har xil hamda qattiq moddadir. Mumlar o'simliklarni suvsizlanishdan, namlanishdan va mikroblar ta'siridan himoya qiladi.

Fosfatidlar. Ular yog'simon moddalar bo'lib, oqsillar bilan birikib lipoproteinli membranalar hosil qiladi. Moyli o'simliklarda ko'p uchraydi. Masalan chigitda-18% bo'lsa, bug'doyda-0,4% bo'ladi.

Glikolipidlar-murakkab modda bo'lib, lipidlarning uglevodlar bilan hosil qilgan birikmasidan iborat. Uglevodlar tarkibidan galaktoza uchraydi. Glikolipidlar barglarda ko'p bo'lib, zahira moddasi holida ham to'planishi mumkin.

Oqsillar. Ular azot tutuvchi murakkab birikmalar bo'lib, zahiraga aleyron ko'rinishida yig'iladi. Ma'lumki, aleyron donachalari bu qurib qolgan vakuolalardir, ular ko'pincha urug'larda uchraydi. Oqsillar proteolatik fermentlar ta'sirida parchalanib erkin aminokislotalarga parchalanadi. Oqsillar bug'doyda 13-15%, chigitda-35-40%, amarantda-19-21% bo'lsa, asosan dukkakli o'simliklar donida ko'p miqdorda uchraydi.